Биринчи ўзбек археологи, академик Я.Ғуломов ҳаёти ва илмий мероси

Қанқа ёдгорлиги
ҚАНҚА, Харашкат, Канка, Қанқатепа — мил. ав. 3-а.—мил. 12-а. бошига оидқад. шаҳар харобаси. Тошкент вилоятининг Оққўрғон тумани ҳудудида, Оҳангарон дарёсининг қад. ўзани чап соҳилида. Шоҳрухия ар-хеологик ёдгорлигидан тахм. 8 км шим.-шарқда қад. карвон йўли устида жойлашган. Қад. Хитой ёзмаманбала-рида Битан (Битян), ўрта асрларда Харашкат номлари б-н юритилган. Қанғ давлатининт пойтахти бўлган. Ўрта аср­ларда (9— 11-алар) Харашкат ш. Чоч вилоятида Бинкат (Тошкент)дан ке-йин 2-шаҳар ҳисобланган. Дастлаб, Туркистон археология ҳаваскорлари тўга-раги аъзоси Е.Т.Смирнов (1898), кейинчалик М.Е.Массон (1934 й.), сўнгра Моддий-маданият ёдгорликларини муҳофаза қилиш жамияти (Қ.Абдуллаев; 1969—72), 1974 й.дан Узбекистан ФА Археология ин-ти томонидан текши-риш ишлари олиб борилмоқца. Қ. тўғри тўртбурчак шаклида, умумий майд. 200 га бўлиб, бир неча қатор мудофаа девори ва хандаклар б-н уралган, арк 3 шаҳристон ва рабоддан иборат бўлган. Шаҳристон I нинг майд. 6,5 га, шим. қисмида арк (бал. 40 м) жойлашган. Унинг атрофи хандақ б-н ўралган. Арк ва Шаҳристон I ни 3 томондан майд. 50 га дан ортиқроқ
Қанқа. Арк қисмининг умумий кўриниши. Сопол идишлар (10— 12-алар).
Шаҳристон II ўраб олган. Шаҳристонларга ташкаридан рабод (майд. 60 га) ёндошган. Мил. ав. 1 — мил. 1-а.ларда шаҳар равнақ топган. Шаҳ-ристонлар ва рабодда кўча-кўйлар, майдонлар, ҳовуз ва окар сув тармоқлари ҳамда пахса ва йирик хом ғиштлардан бино қилинган турар жой қолдиқлари сақланиб қолган. Қ.дан мил. 1—2-а.ларда зарб этилган кумуш ва мис тангалар (жумладан, 4—11-а.ларга оид тангалар хазинаси), олтин ва қим-матбаҳо тошлардан ишланган тақинчоқлар, сопол ҳайкалчалар, остодон (оссуарий), сирланган ва сирсиз со­пол идишлар, тош, суяк ва металлдан ишланган қурол ва асбоблар ҳамда деворий расм қолдиқлари топилган. Турли хилдаги бундай ашёвий топилмалар шубҳасиз, Қ.да оҳангарлик, кулолчилик, тикувчилик, суяк ўймакорлиги ривож топганидан далолат бе-ради. 12-а.да Оҳангарон дарёси ўзанининг ўзгариши туфайли Қ. сувсиз қолиб, харобага айланган.
Лд..Массон М.Е., Ахенгеран: Археоло-го-топографический очерк, Т., 1953; Абдуллаев 1СА., Из истории городища Канка (1969—1972), История материальной куль­туры Узбекистана, Вып. 12, Т., 1975; Буря-ков Ю.Ф., Қосимов М.Р., Ростовцев О.М., Тошкент областининг археологик ёдгорликлари, Т., 1975.