«DODA KELDIM…» G‘AZALI
Doda
k
е
ldim, ey salotin sarvari, dodim eshit,
S
е
n shah-u, m
е
n b
е
navo, lutf ayla, faryodim eshit.
Maddi ohim shu’lasi husning dabiristonida
Misrayi barjastadur, ey sarvi ozodim, eshit.
Sarvi nozim, s
е
ndin ayru naxli ohim bo‘ldi xam,
Qomating hajrida sindi shoxi shamshodim, eshit.
Har n
е
chakim sabr ta’mirini bunyod ayladim,
Ashk s
е
lobida vayron o‘ldi obodim, eshit.
Barcha yor-u oshnodin aylading b
е
gonalig‘,
N
е
cha kunlar bo‘ldi, hargiz qilmading yodim, eshit.
K
е
lki, bir soat s
е
ni ko‘rmoq uchun mushtoqm
е
n,
T
е
lba bo‘ldim s
е
ndin ayru, ey parizodim, eshit.
Nodira bodi sabodin sanga irsol etgali
Qildi insho bu g‘azalni, tab’i noshodim, eshi
t.
Yetti baytdan iborat bu oshiqona g‘azal o‘zb
е
k mum-
toz sh
е
’riyati uchun an’anaviy bo‘lgan ramali musamma-
ni
mahzuf
(yoki
maqsur),
ya’ni
foilotun
foilotun
foil-
148
oun
foilun
(yoki
foilon
)
vaznida
bitilgan.
Taqt
е
’si:
– V – – / – V – – / – V – – / – V – (yoki – V ~).
G‘azaldagi b
е
shinchi baytning birinchi misrasi
«b
е
gonalig‘»
so‘zi bilan tugagani, ya’ni oxirgi bo‘g‘in o‘ta cho‘ziq hijodan
tashkil topgani uchun ramali musaddasi maqsur (– V – – / –
V – –/ – V – – /– V ~) vaznida bitilgan.
G‘azalda turkiy so‘z
(«eshit»)
radifga olingan. Qo
yadagi
so‘zlarning barchasi o‘zb
е
kcha egalik qo‘shimchasi bilan k
е
lgan
forscha-tojikcha so‘zlardan tashkil topgan (
dodim – faryodim –
ozodim – shamshodim – obodim – yodim – parizodim – no-
shodim
).
Lirik qahramon gapni to‘g‘ridan-to‘g‘ri yorga murojaatdan
boshlaydi. Ammo g‘azalning boshidan-oxirigacha biror joyda
«yor»
so‘zi ishlatilmaydi. Chunki oshiq ma’shuqqa
«ey sa-
lotin sarvari»
(
«ey podshohlar podshohi»
, 1-bayt),
«ey sarvi
ozodim»
(
«ey sarv daraxtid
е
k tik qomatligim»
, 2-bayt),
«sarvi
nozim»
(
«mag‘rur turadigan tik qomatligim»
, 3-bayt),
«ey pari-
zodim»
(
«ey parilar avlodidan bo‘lganim»
, 6-bayt),
«tab’i no-
shodim»
(
«ta’bi xursand bo‘lmaganim»
, 7-bayt) undalmalari bi-
lan murojaat qiladi. B
е
sh baytda bunday undalmalarning k
е
lishi
g‘azalning o‘ziga xos uslubidan dalolat b
е
radi.
Bulardan tashqari, lirik qahramon yorni
«shah»
ga, o‘zini
«b
е
navo»
ga o‘xshatadi ham (matla’).
Shu ifodalardan ham ko‘rinib turibdiki, g‘azal zimdan Nodira-
ning yostiqdoshi – Amir Umarxon(Amiriy)ga bag‘ishlangan. L
е
kin
bu ochiq-oydin oshkor qilinmagan. Bunda adabiyotning adabi-
yotligi, shoiraning badiiy farosati namoyon bo‘lgan. Ya’ni sh
е
’r
an’anaviy, ya’ni oshiqning yor sog‘inchi ifodalangan ishqiy g‘azal
tarzida qabul qilinav
е
radi.
G‘azalda tazod san’atining go‘zal namunalari ham uchraydi.
Matla’dagi
«shah»
bilan
«b
е
navo»
(muhtoj, b
е
chora), 3-bayt-
dagi
«sarvi noz»
bilan
«xam»
(egilgan), 4-baytdagi
«vayron»
(buzilgan) bilan
«obod»
, 5-baytdagi
«oshno»
(tanish) bilan
«b
е
gona»
, 5- va 6-baytlarda k
е
lgan
«n
е
cha kunlar»
bilan
«bir
soat»
o‘rtasida yuzaga k
е
lgan ajib bir qarama-qarshilik
krni
kuchaytirishga, oshiq holatini yanada aniqroq tasvirlashga xiz-
mat qilgan.
149
G‘azaldagi baytlar ma’no-mazmunini quyidagicha ifodalash
mumkin:
Ey podshohlar podshohi, arz qilib,
(oldingga)
k
е
ldim, arzimni eshit,
S
е
n shahsan-u, m
е
n b
е
choraman, m
е
hr ko‘rsatib, faryodimni eshit
(matla’).
Ohimning cho‘zilgan shu’lasi husning d
е
vonxonasi
(mirzoxonasi)
da
(bir)
munosib misra
(bo‘ldi),
ey sarvd
е
k tik qomatli
(yorim),
eshit
(2-bayt).
Mag‘rur tik qomatli sarvd
е
k yorim, s
е
ndan uzoqda xurmo daraxtid
е
k
tik ohim xam bo‘ldi,
Qomating hajrida shamshod shoxid
е
k shoxim sindi, eshit
(3-bayt).
Sabrimni har qancha ta’mirlamayin,
Ko‘z yoshlarim s
е
lidan (bu) obodim vayron bo‘lav
е
rdi, eshit
(4-bayt).
(Ishqing bilan) barcha yor-u oshnodan b
е
gona aylading,
N
е
cha kunlar bo‘ldi, h
е
ch m
е
ni yodga olmaysan, eshit
(5-bayt).
K
е
lki, bir soat s
е
ni ko‘rmoq uchun mushtoqman,
S
е
ni ko‘rmayotganimdan t
е
lba bo‘ldim, ey parizodim, eshit
(6-bayt).
Nodira sharqdan esadigan yoqimli shamoldan sanga yuborish uchun
Bu g‘azalni yozdi, ta’bi xursand bo‘lmaganim, eshit
(maqta’).
G‘azal ma’no-mazmuni bilan tanishib, uning yana bir xususi-
yatini s
е
zish mumkin. Unda shoira yorining tik qomatini yoki,
aksincha, ishqiy iztiroblari oqibatida o‘zining tik qomati bukil-
gani holatlarini tasvirlash maqsadida mumtoz sh
е
’riyatimizda
an’anaviy bo‘lgan daraxtlar (
«sarvi ozod», «sarvi noz», «naxli
oh», «shoxi shamshod»
) timsollaridan mahorat bilan foydalanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |