Birinchi qism

TUYUQLAR
Ko‘ngluma  har  yonki  boqsam, 
dog‘i  bor,
 
Har  necha  dardimni  desam, 
dog‘i  bor
. 
Qilcha  tanga  bori  ishqing  yor  edi, 
Bir  sori  bo‘ldi 

 roqing, 
dog‘i  bor
.
Tuyuqni  tushunib,  undan  zavq  olish  uchun,  avvalo,  mis-
ralar  zamiridagi  ma’nolarni  obdon  anglab  olish  lozim.  Chunki 
qo

 yalar da  kelgan  bir  shakldagi  so‘zlar  yoxud  so‘zlar  turkumi 
anglatgan  ma’nolar  bir-biridan  farq  qilgani  sababli  tajnis  yuzaga 
kelgan.  Agar  o‘quvchi  aynan  bir  xil  shakldagi  so‘zlar  yoxud 
so‘zlar  turkumidagi  ma’nolarni  ajratib  ola  bilmasa,  asar  o‘z 
vazifasini  o‘tamagan,  muallifning  maqsadi  amalga  oshmay  qol-
gan  bo‘lib  chiqadi.
Shu  jihatdan  ushbu  tuyuqning  qo

 yalarida  quyidagi  ma’nolar 
yashirin:
–  dog‘i  bor  –  dog‘i  bor;
–  dog‘i  bor  –  otashi  bor;
–  dog‘i  bor  –  yana 
(tag‘in)
  bor.
Natijada  tuyuqdan  mana  bunday  talqin  kelib  chiqadi: 
Ko‘nglimga  har  tarafdan  boqsam,  dog‘i  bor,  har  qancha 
dardimni  aytsam,  otashi  bor.  Qildekkina  tanamga  bori  ishqing 
yor  edi, 

 roqing 
(sendan  ayriliq)
  bir  taraf  bo‘ldi,  yana  bor.
Uchinchi  misrada  ham 
«bori» 
so‘zi  bekorga  ishlatilmagan.
1
K a l o m – so‘z.
2
Sh a b g i r – tong, sahar.

---

88
* * *
Men  sening  ilkingdin,  ey
  dil,  bandamen,
 
Vah,  qachon  yetkaymen  ul 
dilbanda  men.
 
Bevafolarg‘a  meni  qilding  asir, 
Sen  menga  sultonsen,  ey 
dil,  banda  men.
Ushbu  tuyuqda,  odatdagidek,  tajnisli  so‘zlar  qo

 ya  bo‘lib 
kelgan  va  ular  quyidagi  ma’nolarni  anglatadi:
–  dil,  bandamen  –  yurak,
  (men) 
bandaman 
(bog‘lanib  qol-
ganman);
–  dilbanda  men    –    dilbandga  men;
–  dil,  banda  men  –  yurak,  banda  men 
(man)
. 
Misralar  talqin  etilsa,  quyidagicha  ma’no  kelib  chiqadi:
–  Men  sening  dastingdan,  ey  dil,  bandaman 
(bog‘lanib  qol-
ganman),  vah,  men    qachon  u  dilbandga  yetgayman? 
Meni  bevafolarga  asir  qilding,  sen  menga  sultonsan,  ey  dil, 
banda
  (fuqaro)  – 
men
.
* * *
Charxi  kajraftor  elidin 
yozamen, 
Chiqmadim  hijron  qishidin 
yoza  men. 
Bir  meni  yorliq  bila  yod  etmas  ul, 
Har  necha  ul  shahg‘a  qulluq 
yozamen.
Bu  tuyuqda  quyidagi  tajnislarga  duch  kelamiz:
–  yozamen    –    yozg‘iraman 
(shikoyat  qilaman);
–  yoza  men  –    yozga  men;
–  yozamen    –    yozaman 
(bitaman).
Satrlar  ketma-ketligi  asosida  talqin  etilganda  quyidagicha 

 krlar  ilgari  surilgani  ma’lum  bo‘ladi:
Charxi  kajraftor 
(egri  aylanuvchi  charx,  zamon)
  elidan  noro-
ziman, 
(Chunki)
  hijron 
(ayriliq)
  qishidan  yozga  chiqa  olmadim. 
Har  qancha  u  shohga  qulluq 
(iltifotli  maktub)
  yozganim  bilan 
(to‘rtinchi  misra)
,  meni  bir  yorliq 
(maktub)
  bilan  u  yod  etmay-
di 
(uchinchi  misra)
.

---

89