Birinchi qism

Savol va topshiriqlar
1. G‘azal hajmi va mavzusi haqida ma’lumot bering.
2. Asar vazni, qo

 yasi va radi

 ni tahlil qiling.

---

79
3. G‘azal baytlarini ketma-ketlikka amal qilgan holda sharhlang.
4. Ikkinchi baytda 
«oh»
 va 
«Moh»
 so‘zlari o‘rtasidagi bog‘liqlik, shuningdek, 
to‘rtinchi  baytdagi 
«nazar»
  so‘zining  g‘azal  qo

 yasiga  olingan  so‘zlar  bilan 
ohangdoshligi qay darajada  ahamiyatga ega ekanini tushuntiring.
5. Beshinchi baytdagi Yoqub timsoli bilan bog‘liq talmihni izohlang.
6. Maqta’da Lut

 yning yuzi oltinni yashirgani zamirida qanday ma’no ko‘zda 
tutilgan?
7. G‘azalni yodlang.
«BU KO‘NGULDUR, BU KO‘NGUL» RADIFLI G‘AZAL
Meni shaydo qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul, 
Xor-u rasvo qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul.
O‘qdayin qomatimizni qora qoshlig‘lar uchun 
Muttasil yo qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul.
Meni yozg‘urma «sevar» debki, mening haddim emas, 
Ul tamanno qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul.
«Borma», derlar, «eshiki sori damo-dam», netayin, 
Ko‘p taqozo qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul.
Tori mo‘yin havasi birla qorong‘u kechada
Jonni savdo qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul.
Dushman-u do‘st orasinda men g‘o

 lni mudom, 
Besar-u po qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul.
O‘zgadin ko‘rmaki ko‘zung yoshini, ey Lut

 y, 
Ayni daryo qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul.
G‘azal  an’anaviy  ishqiy  mavzuda  bitilgan.  U  yetti  bayt-
dan  iborat.  Vazni  –  ramali  musaddasi  mahzuf  (yoki  maqsur), 
ya’ni 
foilotun  –    foilotun  –    foilotun  –    foilun
    (yoki 
foilon
). 
Taqte’si:    –  V  –  –  /  –  V  –  –  /  –  V  –  –  /  –  V  –    (yoki  
–  V  ~  ).
Bu  asarida  shoir  endi  besh  so‘zdan  iborat  radif  qo‘lla-
gan 
(«qi-ladurg‘on  bu  ko‘nguldur,  bu  ko‘ngul»)
.  G‘azal 

---

80
radi

 dagi  barcha  so‘zlar  –  turkiy 
(«qiladurg‘on  bu  ko‘n-
guldur, 
bu 
ko‘ngul»)
. 
Qo

 yasi 
– 
arabiy-forsiy 
kalimalar-
dan 
(«shaydo  –  rasvo  –  yo  –  tamanno  –  taqozo  – 
savdo  –  po  –  daryo») 
tashkil  topgan.
Ko‘ngil  mumtoz  she’riyatimizning  asosiy  tasvir  manbayi 
hisoblanadi.  Chunki,    tasavvuf  ta’limotiga  ko‘ra,  Alloh  kishi-
ning  ko‘nglidagina  aks  etadi.  Ishq  ham  –  ko‘ngul  ishi. 
Lirik  qahramon  ishq  bobida  barcha  «ayb»ni  ko‘ngliga 
qo‘ymoqchi:  uni  shaydo,  xor-u  rasvo  (matla’),  qora  qoshliklar 
uchun  o‘qdayin  tik  qomatini  yoydek  egik  qiladigan  (ikkinchi 
bayt)  ham  –    shu. 
Meni  sevdi  deb  ayblama,  buni  istayotgan  ham  –  ko‘ngul 
(uchinchi  bayt),  deydi  lirik  qahramon.  U  mulohazalarini  davom 
ettiraveradi: 
eshigiga  tez-tez  boraverma,  deyishadi,  lekin  ko‘ngul 
shuni  istasa 
(taqozo  etsa), 
nima  qilay 
(to‘rtinchi  bayt)?
Qorong‘i  kechada  sochining  tolasiga  jonni  savdo  qiladigan 
ham
  (beshinchi  bayt), 
do‘st-u  dushman  ichida  men  g‘o

 l  ban-
dani  qo‘lsiz-oyoqsiz  qilib  qo‘yadigan  ham
  (oltinchi  bayt)  – 
shu
.
Maqta’da  lirik  qahramon  Lut

 yga  murojaat  etib, 
bu  ishni 
bosh qadan  ko‘rma,  ko‘z  yoshlaringni  daryodek  to‘kayotgan  ham 
aynan  «bu  ko‘nguldur,  bu  ko‘ngul»,
  deydi.
Bu  g‘azal  hozirgacha  xonandalarimiz  tomonidan  sevib  kuyla-
nadi.  Oradan  to‘rt  yuz  yil  o‘tib,  XIX  asrning  birinchi  yarmida 
Nodira  Lut

 yning  shu  g‘azaliga  o‘xshatma  yozdi.