Birinchi ma’ruza

---

1
BIRINCHI MA’RUZA
KIRISH. «KIMYOVIY ISHLAB CHIQARISH
ENERGOTEXNOLOGIYASI» FANINING PREDMET,
VAZIFALARI VA UNING MOHIYATI, RIVOJLANISHI.
Reja:
1. Umumiy tushunchalar;
2. Fanning maqsadi;
3. Fanning mohiyati.

---

KIRISH. «KIMYOVIY ISHLAB CHIQARISH ENERGOTEXNOLOGIYASI» FANINING
PREDMET, VAZIFALARI VA UNING MOHIYATI, RIVOJLANISHI.
Yuldashev X.X.
2
Jadallashtirilgan texnologiyaga o’tishda mahsulot sifat ko’rsatkichlarini o’sishiga
e’tibor qaratiladi. Olinadigan mahsulotning bir birligiga sarflanadigan issiqlik-energetik
resurslar ham bu ko’rsatkichlar qatoriga kiradi. Jarayon jadallashtirish natijasida
mahsulotni ishlab chiqarishni «har qancha qimmatga tushsa» ham ko’paytirishga intilish
solishtirma energiya sarfiyotini oshib ketishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun
jadallashtirilgan jarayonlarni ishlashda jadal ishlaydigan reaktor va massa almashtirgich
apparatlar qatorida energiyani tejovchi texnologiyalarni ham qo’llash zarur bo’ladi.
Ma’lumki kimyoviy texnologiya sohasida energoresurslarning (tabiiy gaz, neft,
toshko’mirlar) 15% yaqini sarflanadi. Ko’pchilik kimyoviy korxonalarda energiya sarfi
sarfiyotlarning asosiy qismini tashkil qiladi. Bundan tashqari energiyani ko’p manbalari
shu jumladan tabiiy gaz, neft, toshko’mirlar bir qator mahsulotlarning kimyoviy sintez
yo’li bilan olishda zarur xom ashyo bo’lib xizmat qiladi. Shuning uchun xom ashyodan
kompleks foydalanishni ta’minlovchi
modda va energiyani birvarakayiga
ishlab
chiqaruvchi texnologiyani yaratish zaruriyati tug‘iladi. Bunday masalalar jumladan,
yirik tonnali xalq xo’jaligining tarmog‘i sifatida rivojlanayotgan bog’langan azot ishlab
chiqarishi korxonalari oldida turibti.
«Kimyoviy energiya texnologiya» atamasi oxirgi yillarda keng ommalashmoqda.
Ushbu texnologiya ustida so’z ketganda kimyoviy texnologiyada mahsulotlar va
energiyani birgalikda ishlab chiqarish, shuningdek energetik resurslarni tejab sarflashni
tushunish kerak. Kimyoviy texnologiyaning rivojlanishi kimyoviy mahsulotlar ishlab
chiqarish hajmining o’sishi, ayrim agregatlar quvvatining ortishi va shunga mos
ravishda energetik sarfiyotlarni ko’payishi natijasida kimyoviy energiya texnologiyasi
atamasi paydo bo’lishi tabiiydir.
Texnologiya rivojlanishining natijasida:
- mahsulotni ishlab chiqarish usullarining ishlanmasini yaratish asosiy
masalalardan hisoblanadi
- mahsulot sifatini yaxshilash, materiallar sarfini tejash, apparatlar unumini
oshirish kabi masalalar xal kilinadi.
- energetik resurslar sarfini tejash,

---

KIRISH. «KIMYOVIY ISHLAB CHIQARISH ENERGOTEXNOLOGIYASI» FANINING
PREDMET, VAZIFALARI VA UNING MOHIYATI, RIVOJLANISHI.
Yuldashev X.X.
3
- nihoyat yaxlit iqtisodiy kriteriylar bo’yicha jarayonni optimallashtirish
muammosi vujudga keladi.
Texnologiyaning shu tartibda rivojlanishi kimyoviy texnologiyada energetik
jarayonlar masalasiga oxirgi yillargacha ham juda kam e’tibor berilganligidan dalolat
beradi.
Shu kungacha kimyoviy texnologiyada