Bir XIL sharoitda olingan va hajmlari teng bo‘lgan gazlardagi atomlar soni baravar bo'ladi

Endotermik reaksivani - N₂+0₂ = 2NO

Eng o'gir metall (lar)- Os (Zn, Fc, Cu, Hg, Au, Pt)

Eng qattiq metallar- W va Cr Eng yumshog’ metalllar- Na, K,In Eng vengil metall (lar)- Li (Na, Mg Al)

F- elementi miqdori tishlarda kamaysa tish nuray boshlaydi. u tirik organizmlar suyak to'qimalarining hosil bo'lishida va o'sishi uchun zarar hisoblanadi.

F—>0 —>CI—>N—»S—»C—>P—>H—>Si berilgan ketma - ketlikda electron biriktirib olish kamayadi.

F—>CI—>Br—>J qatorida elementlar oksidlovchilik-kamayadi.

Fe- o'simlikda N₂, P va К ning o'zlashtirilishini tezlashtiruvchi element.

FeSO₄ 7H₂O - siyoh tayyorlashda, yog'ochni chirishdan saqlashda, fotografiyada. zararkunanda hashoratlarga qarsha kurashda. F—>Cl— >Br->J ushbu ketnia-ketlikda elcmentlar qaynash harorati va zichligi ortadi.

Fosfat ioni uchun sifat reaksiya beruvchi modda AgN0₃

Fosgen - nafasni bo'g'uvchi

Freon (CF₂Cl₂) - zamonaviy sovitgichlarda sovituvchi vosita

Freon, xladon - sovituvchi suyuqlik

Galliy - 1875 vilda Lekok de Buabodran.skandiy – 1879yilda Nilson. germaniv - 1886 yilda Vinkler.

Galvanostegiya metallar sirtini elektroliz yo'li bilan qoplash Gomogen qotishma - atom radiuslari o'lchamlari yaqin mctallar orasida hosil bo'lgan, kristall panjara tugnnlarida atomlari almashib oladigan qotishmalar (Cu-Au, Ag-Au, Na-K. Bi-Sb).

Geksaxloran(C₆H₆Cl₆) -zararli hashoratlarga qarshi vosita.

Gemoglabin –Fe elementining komplekisi hissoblanadi.

Geterogen qotishma- atom radiuslari o'lchamlari keskin farq qiluvchi metallar orasida hosil bo'lgan, kristall panjara tugunlarida atomlari almashib joylasha olmaydigan qotishmalar (Sn-Al. Zn-Al).

Gey-Lvussak qonuni gazlaming tennik kcngayish kocffisticnti bir xilligini

Geyzerberg noaniqlik prinstipi 1925 yilda.

H₂S-qaynash temperaturasi-61,8C.

Halkogenlardan Se va Te yarim o’tkazgichlar , quyosh baterialari, termoregulyatorlar tayyorlashda va shishaning maxsus navlarini ishlab chiqarishda asosiy hom ashyo hissoblanadi.

HClOHClO₂HClO ₃ ClO₄ qatorda kislotalik-kuchi ortadi, barqarorligi-ortadi va oksidlovchilik-kamayadi.

He- quyosh, Ne-yangi, Ar- yalqov, Kr- yashirin, Xe-begona,Rn-shula soluvchi, (grekcha) so’zlardan kelib chiqgan.

Hozzirgi vaqtda davriy sistemada 500 dan ortiq variantlar bor

Indikarorlar rang ozgarish intervali fenolftalienda pH 8,0-9,8; lakmusda 5-8, metal oranjda 3,1-4,4 ga to’g’ri keladi

Indikator rangining o’zgarishi indicator tarkibidagi xromofor (-N=O, -N=N-,C=O) guruhlarga bog’liq

Inson har kunlik ovqati tarkibida 0.004-0.03 mg Cs bo’lishi kerak inson har kunlik ovqati tarkibida 250-380 mg Ca bo'lishi kcrak, o’rtacha 70 kg inson organizimudz 19 mg Ca bo'ladi.

Insondagi makrobiogen ( 99.4% ni tashkil qiladi) elementlar- Ca, N, C, O, H

Insondagi mikrobiogen (0,01% ni taslikil qiladi) elementlar- Fc. Mn, Co, Cu, Mo, Zn, F, Br, J, В

Insonning har kunlik ovqati tarkibida 0,1-2 mg Li bo'lishi kcrak, o'rtacha 70 kg inson organizmida 0,67 (mg) Li bo'ladi.

Insonning har kunlik ovqati tarkibida 1,4-3,4 mg К bo’lishi kcrak. o'rtacha 70 kg inson organizimida 140 mg К bo'ladi.

Insonning har kunlik ovqati tarkibida 1,5-6 mg Rb bo'lishi kcrak. O’rtacha 70 kg inson organizmida 680 mg Rb bo'ladi.

Insonning har kunlik ovqati tarkibida 2,45 mg Al bolishi kerak. ortacha 70 kg inson organizimida 61 mg Al bo'ladi.

Insonning har kunlik ovqati tarkibida 2-15 mg Na bo'lishi kcrak, o'rtacha 70 kg inson organizimida 100 mg Na bo'ladi.

Insonning har kunlik ovqati tarkibida 6-40 mg Fe bo'lishi kcrak.

Intermetallar (metallararo) qotishmalar elektro manfiylik qiymarlari bir biridan keskin farqlanuvchi metallar hosil qiladigon qotishmalar (CuZn, Cu₃Al Cu₅Zn₈)

Ionlanish energiyasi- elektronnig atomda ajralishi uchun zarur energiya miqdori

Iplit, lyuizit-qayt qildiruvchi

Ishqoriv metallar ichida Li₂CO₃ va LiHC0₃ olib bo'lmaydi.

Ishqoriy metallarda (Na,K,Li,Rb.Cs) gibridlanish kuzatilmaydi.

Izotrop moddalarni tanlang.-Kanifol.shisha, yelim, polimerlar.

J- Organizmlami normal o'sishi, jinsiy yetilishi uchun zarur bo'lgan element.

K₂SO₄- shisha ishlab chiqarishda. achchiqtosh tavyorlashda K.M.Guldberg va P. Vaagelar - massalar ta’siri qonuni 1867 yil Kolloid dispers sisiema 1 nm dan 100 nm gacha: gummiarabik, jelatina. oltin, kumush ' ,

Kaliv elementi o'simlikdagi fotosintez jarayonini boshqaradi.

Kaliy xlorid (KCl) - o'g'it sifatida ishlatiladi

Kalsiyning 6 ta izotopi bor.

Kalstiv xlorid (CaCI₂)- suvni tortib oluvchi, laboratoriyalarda gazlarni va organik moddalarni qurituvchi vosita sifatida ishlatiladi

Kapron tolasi ishlab chiqaruvchi zavod- Olmaliq

Kation kompleks - [Cu(NH₃)₄}SO₄, [Ag(NH₃)₂]Sl, [So(NH₃)₆]Sl₃, [Co(NH₃)₄(N0₂)₂Cl].

KC1- Tubokat va Xo'jaikon konlaridan qazib olinadi.

Kimvoviv shisha idishlar tarkibi: K₂0Ca06SiO₂

Kolloid eritmalarning dispersion muhiti benzol bo’lsa.-benzozol. spirt bo’lsa-alkozol deyiladi.

Kompleks o'g'itlar KN0₃, NH₄N0₃

Konstitutstion suv - kimyoviy moddalar juda qattiq bog'langan suv: Ca(HC0₃)₂, Mg(HC0₃):

Kosmosda eng ko'p tarqalgan elementlar - H₂va He

Kremnivning izotoplari soni 11 ta.

Kristall panjara tugunidagi erkin elektronlar bo'lganligi uchun metallarni elektr tokini va issiqlikni yaxshi o'tkazadi Laboratorivada ammiak olishda kalstiy gidroksid ortiqcha olinadi Lyapis- AgN0₃

Li va Mg- Odatdagi sharoitda azot bilan ta'sirlashsadi va nitridlarini hosil qiladi.

Magnezit formulasi MgC0₃

Marganesli po'lat (Fe-83%, Mn-12%, C-1%)- shestemalar tayyorlash va maydalashda,

Massa atom birligi- 1.66*10^-24g ga teng

Mendeieev 1869 yil 1 martda davriy sistemani birinchi uzun shaklda 1870 yil dekabrda ikkinchi qisqa shaklda tuzdi

Mendeleev kashf etilmagan 29 ta element uchun bo'sh katak (joy) qoldirdi.

Mendeleev kashf etilmagan 3 ta element xossalarini batafsil bayon qildi.(ekabor. ekaalyuminiy. ekasilistiy)

Met all kristall panjarasi yoqlari markazlashgan kub shaklida bo'lgan mctllar- Au va Ag.

Metall kristall panjarasi geksagonal katak shaklida bo'lgan metallar- Be va Mg.

Metallarning yaltiroqligi, plastikligi.elektr toki va issiqlik

MgS0₄*7H₂0 - surgi dori sifatida, bo'yoqchilikda, qog'oz sanoatida ishlatiladi

Misning 2 ta 63 va 65 tabiiy izotopi bor. 9 ta radioaktiv izotopi bor.

Mn- elementi tirik organizmlarda siydik hosil bo'lishida asosiy element hisoblanadi va C- vitamining hosil bo'lishida ham katta ahamiyatga ega.

Mo- azotning o'zlashtirilishida va organizmdagi oksidlanish-qaytarilish jarayonlarida o'z o'rniga ega. Mo li mikro о’g'itlar qandlavlagi hosildorligini 20% ga, zig'irning hosildorligini 25% ga oshiradi. Dukkaklilar va yem-hashak ekinlari samaradorligini oshiradi.

Moddalarning ishlatish soxalari

Murakkab o'g'itlar- NH₄H₂P0₄. (NH₄)₂HPO, va (NH₄)₂SO₄

N.S.Ku rnakov o'zgaruvchan (bertollid) va o'zgarmas (daltonid) tarkibli birikmalarni aniqladi

N₂O jarroxlikda narkoz sifatida ishlatiladi.

Na₂S₂0₈ da mos ravishda : +1, +6, -2

Na₂S₂O₃ da natriy +1. markaziy S⁺⁴, keyingisi S° va kislorod 0 ga teng

Na₂SO₄ (suvsiz) - shisha va soda ishlab chiqarishda. shuningdek

Na₂SO₄*10H₂O - to'qimachilik sanoatida chigitlarga ohor berishda. tibbivotda surgi sifatida

Na₂SO₄*10H₂O tuzidan tibbiyotda surgi vositasi sifatida foydalaniladi.

NaCI eritinasi 801°C da ko’mir elektrodda elektroliz qilinadi

NaJO₃, KJO₃ - chili selitrasiga yondosh tarzda uchraYdi

NaNO₂ turli bo'yoqlar ishlab chiqarishda islilatiladi

Nemis olimlari I.Debereyner (1780-1849). L.Meyer (1830-1895). ingliz J.Nvulends (1838-1898), fransuz A.Shankurtua (1819-1886) va boshqa olimlar kimyoviy elementlar klassifikastiyalarining turli variantlarini taklif etdilar.

Neytrall kompleks – {So(NH₃)₃(NO₂)₃}. [Pt(NH₃)₃Cl₄|. (So(NH₃)₃Cl₃],

Nitron tolasi ishlab chiqaruvchi zavod- Navoiy

Nixrom nomli po'lat- elektr bilan qizdiriladigan asboblar tavyorlashda ishlatiiadi.

Nodir metallar. Ag. Au, Pt, Ra, Pd

Norvegiyada (1905) nitrat kislota olishning yoy metodidan 1 marta foydalaniladi

Novshadil (NH₄C1) bo’yoqchilikda, chitga gul bosishda, galvanik elementlarda, qalay bilan kavsharlashda

Noyob metallar: lantanoidlar, aktinoidlar. Mo, W. V. Nb. Ta. Ra.Th Nurota ua G'ozon konlaridan CaC0₃ olinadi.

O’simlikda Fe modda yetishmasligidan xloroz kasalligiga chalinadi. Og'ir metallar: Te, Cd, Ni, Hg, Sn, Pb, Cu, Co, Os, Au. Pt.

O’tkazuvchanligi - metallar kristall panjara tugunidagi erkin elektroniga bog'liq.

Odamning bir kunlik fosfor sarfi taxminan 2 gramm.

Oddiv shisha tarkibi: Na₂0*Ca0*6Si0;

Oddiyоg'itlar NaNO₃, NH₄NO₃

Olmos 4830°C da sublimatsiyalanadi

Olmos tarkibidagi uglerod atomi bir biriga nisbatan tciraedr fazoviy yo'nalgan.

Oltingugurt suyuqlanish temperaturasi - 113°C. fosforniki -44°C Ozonning suyuqlanish temperaturasi- -111.9

Oltingugurtning Ca(HS0₄)₂ tuzi qogoz ishlab cHhqarishda ishlatiladi Oltingugurt (IV) oksid organik bo’yoqlani rangsizlantirishda. ba’zi rezavor mevaiami yetiltirishda. neftni tozalashda ishlatiiadi.

Oq bo'voq (belila) tarkibini tashkil qiluvchi komponentlari- ZnS va BaS

Oq fosfor tarkibi molekulyar zarrachalardan tuzilgan.

O'rtacha 70 kg inson organizimida 4,2 g Fe bo ladi.

O'simlik kuchli kislotalilikdan zaralanganda kalstiy yoki magniy karbonat solinadi.

Osimliklardagi makro (99,1% ni tashkil qiladi) elcmentlar- S, О, H. Na. K. Ca. Si. N. S. P.Mg

Proton massasi 1,0073 m.a.b, neytroimiki 1,0087 m.a.b ga teng. Proyektorva reflektorlar toyyorlashda ishlatiladigan moddalar In va Ag

Qalayli babbit- mashinasozlikda.

qaytaruvchiiik-ortadiva kimyoviy faolligi-kamayadi

Qo rg oshinli babbit- podshibniklar tavyorlashda.

Qoshaloq tuz-KAl(SO₄)₂ va NH₄Al(SO₄)₂

QO'SHIMCHA MA'LUMOTLAR

Sharg’unva Boysun konlaridan ko'mir foydali qazilina olinadi.

shimdiriladi. mineral bo'yoqlar tayyorlashda

Sho'rhok yoki sho'rtob tuproqlar sho'rligini yoqatish uchun gips solinadi.

So₃ oddiy sharoitda suyuq holda bo'ladi.

Suv tarkibidagi vodorod atomlari kislorod atomlari bilan qanday burchak ostida joylashgan - 104,3 yer yuzida eng ко’p tarqalgan kimyoviy birikma- H₂O suvning issiqlik sig'imi - 4,18 kg/j

Suvuq holatdagi kislorod magnitga tortilish hususiyatiga ega.

Suyuqlanish harorati eng past bo‘lgan element - Hg

Suyuqlanish harorati eng yuqori bo‘lgan element –W.

Tabiatda erkin holda uchramaydigan metallar Fe va Zn yengil melallar Li,K,Al,Mg,Na,Ca.Ti.ZmSb..

Tarkibida Brom tutgan dori-dannonlar asab kasalliklarida.uyqusizlikda bemorlarga tavsiya qiliriadi

Teflon - kimyoviy reagentlarga chidamli plasmassa

Temirning 4 ta barqaror 54; 56 (asosiy).57; 58 izotopi bor. 6 ta sun'iy 52; 53; 55; 59; 60; 61 izotopi bor.

Tipik elementlar - II va III davrda joylashgan bosh gnippa elementlari

Tritiyning qaynash va suyuqlanish temperaturasi - T_q=-251,85 T_s=- 248,1

Uglerodning 8 ta izotopi mavjud.

Uglerodning fullaren allotropiyasi ikosaedr shakliga ega

Uglerodning grafit allotropik shakli metall yaltiroqligiga ega bo lib. undan quruq surkov vositalari: elektrodlar ishiab chiqarishda foydalaniladi

Uglerodning sun’iy allotropik shakli karbin.

Uglerodning yer qobig'idagi miqdori 0,023%

veterinariyada ishlatiladi

Visokovoltnove va Kosmonavlchi konlaridan Ag olinadi

Volframli po'lat (Fe-0-85%.W-12-23%.Cr-2-6%. C-0.5-0,6%) - tez kesar asboblar tavyorlashda,

Xinoid gruppa saqlagan indikatorlar kuchli xromofor xossa ega.

Xlolning Cl³⁷ izotopi tabiiv xolda tarqalgan

Xlorid kislota (HCI) - xom teriga ishlov berishda

Xlorli oxak - oqartiruvchi va dezinfekstiyalovsi vosita sifatida

Xlorpikrin - ko‘zdan yosh oqizuvchi

Xromli po'lat (Fe-83,7%, Cr-12%, C-0.3%)- zanglamaydigan po'lat sifatida,

Xrustall shisha (nurni kuchli sindiruvchi, og'ir shisha)- K₂OPbOCaO6Si0;

Yer qobig’ida massasi jihatdan eng ko'p metallmas 1-o'rinda kislorod turadi, 2-o'rinda kremniy turadi.

Yer qobig'ida galogenlardan xlorning massa ulushi ko'proq.

Yer qobig'ining 98% ni. asosan 8 ta element tashkil qiladi: O.Si.Al.Fe,Ca.Na.K.Mn.

Yer sharini ³/₄qismini suv qoplagan

Yerda eng ko'p tarqalgan metall-A1 va Fe.

YILLAR

Yodning spirtli 5% li eritmasi - antiseptik va qon to'xtatuvchi vosita Yadro kuchlari proton va neytronlarni yadroda tutib turuvchi kuchlar.

Zavodda ammiak olish uchun 20-30 kPa (ba’zan 101 kPa)

Zn- organizmda CO₂ hosil bo'lishi va oqsillarni o'zlashtirilishida muhim ahamiyatga ega. Zn yetishmasligi oqibatida g'alladoshlar, sabzavotlar va makkajo'hori tez kasallikka chalinadi Poyasining uchlari qorayib, o'simlik zaiflashadi.hosildorlik kamayadi. Sitrus mevalarda barglari oqarib o'simlikni qurib qolishiga sabab bo'ladi.Shaftoli, o'rik, yong'oq uchun Zn muhim.Makajo'horidan yuqori hosil olishda katta samara beradi.

Zn. Mn. Си- о’simlikda sodir bo'ladigan oksidlanish-qayiarilish jarayonini tezlashtiruvchi elementlar hisoblanadi.

ZnSO₄ - chitga gul bosishda.yog'ochni chirishidan saqlash uchun

О’simliklardagi mikroelementlar- Fe,Mn.Zn.B,Co, Mo, Cu