Бир атомлы спиртлер

• Тема: Бир атомлы спиртлер.
• Саба3ты4 ма3сети.
• 1. Саба3ты4 илимий ма3сети.
• - О3ы7шылар2а бир атомлы спиртлер 8а33ында, оны4 аталы7ы, физикалы3 81м химпйалы3 31сийетлери, 3олланы7ы, санатта, лабораторияда алыны7ы 8а33ында т6синик бери7.
• - О3ы7шылар тек 3ула3 пенен еситип 3оймастан к5з бенен к5рип 5злери ислеп оннан жу7ма3 шы2ары7ды уйренип, Сондай-а3 п1нге 3ызы2ы7шылы2ын арттыры7, ал2ан билимлерин турмыста 3оллана били7.

• 2. Саба3ты4 т1рбиялы3 ма3сети.
• - Химия п1нинен к6нделикли турмыстада райдалана били7, оны4 биз ушын 6лкен 18мийетке ийе екенин т6сини7 оларды 1деп-икрамлы33а т1рбияла7.
• 3. Саба3ты4 ра7ажландыры7шы ма3сети.
• - О3ы7шыларды о3ыты7ды4 барысында олар 5злестирип ал2ан билимлерин ба8алап, одан дурыс жу7ма3 шы2ара били7 31билетин ра7ажландыры7.

• 4. Саба3тан к6тету2ын ма3сетимиз.
• %з бетинше исле7, жа4алы3, н1тийже.
• 5. Саба3ты4 услубы.
• Лаборатория ханасында т1жрийбе 5ткери7де е4 д1слеп техника 317ипсизлик 3а2ыйдаларына бойсыны7, 6скенелер менен танысы7, 81р бир исти ислерде, са3, абайлы, болып асы3пай толы3 н1тйжени к6ти7, 81м 81р бир затты4 5з орнында туры7ын, кийин оларды тазалап 3ойы7ы кереклигин 6йрени7.
• 6. Саба3ты4 шери: №анша к5п билсе4 н1тийжесин к6ткеннен де зор аласа4.

• 7. Саба3ты4 5тили7 3а2ыйдалары.
• 3ол к5терип жу7ап бери7, актив 3атнасы7, бир-бирин толы3 ты4ла7, 3а2ыйдаларда бойсыны7.
• 8. Саба3ты 3уралландыры7.
• а) Керекли 6скенелер пробирка, пробирка шатыбын тамшы анализ ушын топлам, пластик таглик, 3ур2а3 жа4алы2ы, керамика плата, спиртовка.
• б) керекли реактивлер: етил спирти, натрий металлы. Сирке кислота, к6кирт кислота, мыс сымы.

• 9. Саба3ты4 блок схемасы.

№	Саба3ты4 бас3ышлары	7а3ты
1	Ш5лкемлестири7	4-min
2	Сына3 (а3ылый 86жим)	6-min
3	Таза тема:	15-min
4	Лабораториялы3 т1жрийбе исле7	8-min
5	:йге тапсырма сора7 тест венн деаграмма шеши7 санап пайдаланы7.	10-min
6	Жу7ма2ла7	2-min

• 10. Саба3ты4 барысы. Бунда о3ы7шыларды
• 5-топар2а б5лемен
• 1-топар метап
• 2-топар Нефт
• 3-топар атсетилен
• 4-топар етилен
• 5-топар бензол.

Ы-топар метап
№	Сора7лар	А7а	Я3	Талы3ла7
1	№андай затлар спиртлер деп аталады.
2	Спирт ислеп шы2арат72ын бизде ислеп шы2ары7 5ндириси барма
3	Литил спиртини4 пайдалы таманлары

ЫЫ-топар Нефт
№	Сора7лар	А7а	Я3	Талы3ла7
1	Тойын2ан бир атомлы спиртлер улыума формуласы
2	Металды4 3олланылы7ы
3	Спиртлерди4 физикалы3 31сиетлери

ЫЫЫ-топар атсетилен
№	Сора7лар	А7а	Я3	Талы3ла7
1	Спиртлерде 3андай байланыс бар
2	Етил спиртини4 зиянлы таманы
3	Спиртлерди4 б5лини7и

ЫВ-топар етилен
№	Сора7лар	А7а	Я3	Талы3ла7
1	Бутанолды4 химиялы3 формуласы 3андай 81м оны4 неше изойнери бар
2	Тири денеде метанол 81м етанол 3андай т1сир жасайды.
3	Углерод 81м водородтан бас3а кислород болату2ын 3андай затларды билесиз

В-топар вензол
№	Сора7лар	А7а	Я3	Талы3ла7
1	Спиртлерди4 химиялы3 31сиетлерин к5рсети7ши реакциялар.
2	Спиртлерди4 алыны7ы.
3	Спиртлерди4 аталы7ы.

• Таза тема: Бир атомлы тойын2ан спиртлер.
• 1-кесте.

Химиялы3 формуласы	3ыс3артыл2ан структуралы3 формуласы	Аталы7лары	3айна7 температурасы (ОоC)
СН3ОН.	СН3 -ОН.	Меанол, метил спирти	64,7
С2Н5ОН.	СН3-СН2-ОН	Етанол, етил спирти	78,3
С3Н7ОН.	СН3-СН2-СН2-ОН	Прапанол-q	97,2
С3Н7ОН.	СН3-СН-СН3 ОН	Прапанол-w изопропил спирти	94,6
С4Н9ОН.	СН3-СН2-СН2-СН2-ОН	Бутанол-q бирлемши бутил спирти	117,7
С4Н9ОН.	СН3-СН2-СН-СН3 ОН	Бутанол-w екилемши бутил спирти	108
С4Н9ОН.	СН3-СН-СН2-ОН СН3	w-мител q-пропанол ямаса изобутил спирти	100
С4Н9ОН.	СН3 СН3-С- СН3 ОН	w-митил q-пропанол ямаса бутил спирти	85
С5Н11ОН	СН3- СН2- СН2- СН2- СН2-ОН	Пентанол-w	137,8

• Бир атомлы спиртлерди4 алыны7ы. лабораторияда метанол т5мендегише алынады.

• 1. СН4+СL2 СН3СL+НСL

• СН3СL+АдОН СН3ОН+АдСL
• Метанол

• 2. С5Н11СL+КОН С5Н11ОН+КСL.
• Пентанол.
• %ндиристе алы7ы.
• 1. Метанол су7 газинен синтезленеди.

• СО+2Н2 220-300с 5-10 МПа Сu,ЧnО СН3ОН.

• Етанолды4 санаатта алыны7ы.
• 2-кесте

• Етиленди гидратацияла7

• Крахмалды гидролизле7 81м алын2ан глйукозаларды ашыты7.

• 3антлы затларды ашыты7.

• Клеткаларды гидротизле7 81м алын2ан глйукозаларды ашыты7

• етанол

• Етанолди4 санаатта алыны7ы.
• 1. Етеленди гидрацияла7.
• СН2=СН2 + Н2О 260-300 с 7,5-10 мпа, Н3РО4 СН3-СН2ОН.

• етанол.
• 2). Г6ликузалы 3антлы затларды ашыты7.

• С6Н12О6 2 С2 Н5 ОН+2 СО2

• Бир атомлы спиртлерди4 химиялы3 31сиетлери
• Бир атомлы спиртлер силтилик ямаса кислоталы3 31сиетлерди билдирмейди спиртлерди4 су7да2ы еритпелери индикаторларды 1т1сир жасамайды.
• Сырыртлек актив металлар менен биригеди.

• 2СН3- СН2-ОН+2На 2СН3-СН2-ОНа+Н2 етанол натрий еталоты. Натрий еталоды су7да гидролизге ушырайды.

• СН3- СН2-Она+НОН СН3- СН2- ОН +НаОН

• 1. !пи7айи еритпелерди пайда ети7 (спиртлер 5з ара бири-бири менен байланыс3а кирисип, 1пи7айы еритпелерди пайда етеди.)

• С2Н5ОН+С2Н5ОН С2 Н5 ОС 2 Н5+Н2О
• ( т<1400с,Н2СО4 ) дилтил ефыр.
• №урамлы эферлерди пайда ети7 (спиртлер органикалы3 81м органикалы3 емес кислоталар менен реакция2а кирисип 3урамлы эферлерди пайда етеди.)

• С2Н5ОН +СН3 СООН СН3 СОО С2Н5+Н2О
• Сирке етил ефир.

• С2Н5ОН+ Н2СО4 С2Н5О- СО3Н+ Н2О
• Султо етил ефир.

• С2Н5ОН +НСl С2Н5Сl+Н2О

• СН3ОН+НВr СН3Вр+Н2О
• Су7 тартып алы7шы затлар 3атнасында 81м температураны жо3атылат3анда спиртли моликула сыннан су7 б5линеди 81м тойынба2ан углеводородлар пайда болады. (Дигитрация реакциясы)

• С2Н5ОН СН2=СН2+Н2О

• 2С2Н5ОН СН2=СН-СН=СН2+2Н2О+Н2
• Бутадиен-1,3
• ( 4050С, Ал2О3,рно)

• Бир атомлы спиртлер же4ил оксидлерди 81м1лдегид, кислота2аайланады.

• СН3-СН2ОН+ СИО СН3-С<ОН+ СИ+Н2О
• сирке алдегид.

• С2Н5ОН+[О] СН3-СНО+Н2О сирке алдегиди жа4а да7ам етсе.

• С2Н5ОН+2[О] СН3- СООН+Н2О сирке кислота.
• Етонол 8а7ада к5кшил жалын менен жанады.

• С2Н5ОН+3О2 2СО2+3Н2О

• Етонол.

Пайдасы.	Зийаны.
Сирке. Кислотосып алы7, д1ры-дарма3, мий7е, су7ы, духлар, 81м 1тыр су7лар, бутадуен 81м стырол кушуклер, бояу7лар, лаклер, ериткишлер тутынсыз о3-д1рылер, спирт бензин менен араласпасы иштен жаны7шы жвыгателлерде жанар май алф7да 3олланылады.	Етыл спырты-наркотык зат оны ишкен 7а3ытта ол 3ан2а тез сорылады, органызимге 3оздыры7шы тасир етеди. Ол нерв системасын, ас си4ири7 а2заларын, журек 3ан тасы7шы тутикшелерде а7ыр кеселикти келтирип шы2арады.
Метанол.
Формалдегид,бойа7лар, фотореактивлер, фарматсевтик преапаратлар алы7да 81м ерити7ши ретинде 3олланылады.		Метыл спырты жуд1 за81рлт! Оны4 аз2ана му2дарынан к5з к5рмей 3алы7ы ямаса олым2е алып келы7ы мумкин.

• Бир атомлы тойын2ан срыртлерды4 генетыкалы3 бойланысы 3-кесте.

• Углеводородларды4 галагени ту7ындылары.

• Тойын2ан углеводор

• Етилен 3атарын углеводор

• Спиртлер

• Диенли углеводородлар

• Атсетилен 3атарын углеводороды.

• Алдегидлер

• !пи7айы ефирлер

• Карбон кислоталар

• №урамлы ефирлер

• 1-т1жырыйбе. Алкоголйатларды4 пайда болы7ы 81м гигролызы.
• №ур2а3 пробырка2а металлы3 натрыйды4 3ырттай б5лекшеси салынады. Етыл спыртынен уш тамшы 3осылады 81м пробырканы4 а7зы барма3 пенен жабылады. Реактсия тамамлан2ан со4 пробырканны4 а7зы жалын2а тутылады,71м ашылады. Ажыралып шы33ан водородты4 жан2аны бай3алады. Пробырканы4 д6биндеги натрий етылатыны4 а3шыл ш5кпеси 2-3 мл су7да еритиледи 71м феналфталеинны4 спыртли ерытпесынен 1 тамшы 3осылады. №ырмызы ре4 пайда болады.

• Реактсыя тенлемеси.

• 2 С2Н5ОН+ 2На 2 С2Н5ОН+ ОНа+Н2

• С2Н5ОН+ ОНа+НОН С2Н5ОН+ НаОН

• 2-т1жырыйбе. Мис оксиди менен етил спиртыны4 окыслени7и.
• #ур2а3 проберка2а 2 мл етил спирти 3у7ылади мисс ямаса жасал2ан орам жалында мись оксидыны4 3ара да2ы пайда бол2анша 3ыздырылады. Еле суйыма2ан орам ишынде етыл спрыты бар пробырка2а тусыриледы. Мис орамны4 бети дар3ал алты4 сыма3 т6ске енеди, себеби оны4 бетиндеги оксидлык 3абы3 жогалып металлы3 мис 41лпыне келеди. Соны4 менен бирге сирке алдегыдыны4 ийиси (алманы4 ийсиндей) сезиледи ийиске бери7 317и. реактсия те4лемеси.

• СН3СН2ОН+СИО СН3-СН= О+НОН+СИ

• 3-т1жирийбе. Спиртти4 жаны7ы.
• Бунда спирт лампасына етил спиртин 3уйамыз 81м шырпыда жандырамыз. Н1тижеде спирт к5кшил жанып берип жанады, 81мт5мендеги реакция пайда болады.

• С2Н5ОН+ 3О2 2СО2+3 Н2О+а
• 4- т1жирийбе. Спыртлерды4 фенолфталленде ке4лены7ы.

• Есабат.
• Химия п1ни 5-март 2009 жыл лабор жум № 1-2-3-4
• Тема: Бир атомлы спыртлер.

Жумысты4 ма3сети.	Керекли 1спап-ускенелер.	Керекли реактывлер.	Жумысты4 ма3сети.	Химиялы3 реактсиялар.
О3ы7шыларды 5з бетинше жумыс уйрети7.	Пробика, жаныл2ы 3асы3ша штатыв, шыртовка.	С2Н5ОН, СИ,На, Н2О, феналфталеин

• Уйге тапсырма сора7 б5лимлери.
• 1. Тт1быгый газ.
• 2. ьЖола7шы нефт газлери.
• 3. Нефтны4 фызикалы3, химиялы3
• 31сыйети, 3урамы.
• 4. Нефтны4 3олланы7ы
• 5. Нефти крекингле7ы.
• 6. Нефти айда7.
• 7. Тас к5 мир.

• Тест сора7лары.
• 1. №айсы алым биринши болып организимнен алын2ан затларды4 органикалы3 затлар деп атал2ан.
• а) бертселиус, б)Вйолер, д) Зинин, е) Бутлеров ,
• 2) Далтон.
• 2. Т5мендеги санларды 3айсыь бири СнН2н+2 формуланы 3анатландырмайды.
• а) 5 б)4 д)3 е)12 2)1,5
• 3. %збекстанда 3аншадан арты3 нефт канлери бар.
• а) 120 б) 130 д) 160 е)140 2)150.

• 4. Нефти айда7дан 3андай 5нимлер алынады.
• а) Бензин-керосын-лыгойн- газойе-мазут.
• б) Бензин- газойе-керосын-лыгойн- мазут.
• д) Бензин-лыгойн-керосын-газойе-мазут
• е) Бензин-мазут-лыгройн-газойе-керасын
• 2) керойын-бензын-лыгройн-мазут-газойл.
• 5. Бензолды4 формуласы 3айсы.
• а) С2Н2 б) СН4 д) С3Н6 е) С6Н6 г) С6Н12

• 6. Верус реакциясы 3айсылар

• а) С4Н8+Сл С2Н9Сл

• б) 2СН3-СН2Бр+2На СН3 СН2 СН2 СН3+2На Бр.

• д) НС=CН+НБр НСБр=СН2

• е) НС=СН+НС=СН СН2=СН-С+СН.

• 2) С6Н6+НОСО3Н С6 Н5 СО3 Н+Н2О.

• Енди уйде тапсырмалар 71м таза тема бойынша 3андай т6синикке ийе бол2анын тексери7 ушын «Венн дуаграмасы»

• I-топар.
• I-ароматлы углеводорот химиялы3 3асыйети
• II-спертлерды4 химиялы3 3асыйети.
• III-I-II- ны4 у3саслы2ы.
• II-топар
• I-етыленны4 3олланы7ы.
• II-етаналды4 3олланы7ы.
• III-I-II- у3саслы2ы.
• III-топар.
• I-метил спыртыны4 зыяны.
• II-етыл спыртыны4 зыяны.
• III- I-II- ны4 у4саслы2ы.
• IV-топар.
• I-диметыл ефырды4 31сыйети.
• II-етил спыртыны4 41сийети.
• III-I-II-ны4 у3саслы2ы.
• V-топар.
• I-етыл спыртыны4 алыны7ы.
• II-етыллыны4 алыны7ы.
• III-I-II-ны4 у3саслы2ы.

• Саба3тан к6тылету2ын н1тийже.
• 1. Бир атомлы спыртлер 8а33ында, оны4 аталы7ы, 70 мерыни 81м химиялы3 байланысы 8а33ында билдик.
• 2. Бир атомлы спыртлерде тийисли лобароториалы3 жумыс ислеп 6йрендик
• 3. %тилген 81м таза темаларды4 бир-бири менен байланыслы екенин т6синдик.
• 4. Бир атомлы спыртлерды4 пайдасын 81м зыянын т6синдик.