Biotibbiyot tadqiqotlari tushunchasi va turlari

Homiy/mijoz
tadqiqotni tashkil etish, nazorat qilish va/yoki moliyalashtirish uchun 
kim mas'uldir. O'qishni amaliy o'tkazish uchun javobgarlik zimmasiga 
yuklanadi 
Tadqiqotchi
(shaxs yoki shaxslar guruhi). Qoidaga ko'ra, homiylar 
farmatsevtika kompaniyalari - dori vositalarini ishlab chiquvchilardir, ammo 
tadqiqotchi, agar tadqiqot uning tashabbusi bilan boshlangan bo'lsa va uning 
o'tkazilishi uchun to'liq javobgar bo'lsa, homiy sifatida ham qatnashishi mumkin. 
Klinik tadqiqotlar Xelsinki deklaratsiyasining asosiy axloqiy tamoyillariga muvofiq 
amalga oshirilishi kerak. 
Bioetiklar tomonidan odamlarda biotibbiyot tadqiqotlarini o'tkazishga e'tibor 
ularning xatti-harakatlari bilan bog'liq xavf alohida ekanligi bilan izohlanadi - bu 
inson salomatligi, uning jismoniy va ruhiy holati va pirovardida uning hayoti uchun 
xavf hisoblanadi. Ushbu muammolarni muhokama qilishning zamonaviy tarixi, 
ehtimol, Ikkinchi Jahon urushining tugashi bilan boshlanadi. Aynan o'sha paytda, 
aniqrog'i, natsist olimlari va jinoyatchi shifokorlarining Nyurnberg sudlari 
jarayonida kontslager mahbuslarida o'tkazilgan eksperimentlar dalillari e'lon qilindi. 
Tajribalarning ayniqsa shafqatsiz, g'ayriinsoniy xususiyati shundaki, ular aslida 
sub'ektlarning o'limini rejalashtirishgan. Ushbu va boshqa ko'plab ma'lumotlar 
Tribunalda hujjatlar va hujjatlar bilan tasdiqlangan 
guvohning ko'rsatmasi
, nafaqat 
jahon hamjamiyatini hayratda qoldirdi, balki bizni sub'ektlarning huquqlari, qadr-
qimmati va sog'lig'ini himoya qilish muammosi, inson tadqiqotlarini ma'lum 
chegaralar bilan cheklash zarurligi haqida o'ylashga majbur qildi. Nyurnberg sudlari 
paytida hujjat ishlab chiqildi, chaqirdi "Nyurnberg kodeksi" va u mohiyatan odamlar 
ustida tadqiqot olib borishning axloqiy va huquqiy tamoyillari ro'yxatini o'z ichiga 
olgan birinchi xalqaro hujjat edi. U ikki ishtirokchi amerikalik tibbiyot ekspertlari 
Leo Aleksandr va Endryu Evi tomonidan tayyorlangan va 
ajralmas qismi
 sud 
tomonidan qabul qilingan qaror. 
Kodeksning muqaddimasida shunday deyilgan: "Bizning oldimizda turgan 
dalillarning og'irligi bizni odamlarda o'tkazilgan tibbiy tajribalarning ayrim turlari, 
agar ular tegishli va aniq belgilangan chegaralar doirasida amalga oshirilsa, faqat 
umuman tibbiyot kasbida axloqiy hisoblanadi, degan xulosaga kelishimizga olib 
keladi". "Kodeks" shaklda qabul qilingan bo'lsa-da 
hukm
, u ma'naviy kuchga ega 
bo'lgan va unchalik huquqiy kuchga ega emas. U o'nta qoidani o'z ichiga oladi. 
“Kodeks”ning birinchi qoidasida “tadqiqotda ishtirok etish uchun ixtiyoriy (keyingi 
o‘rinlarda qo‘shtirnoq ichida, kursiv bizniki – Avt.) Eksperiment ob’ektining roziligi 

---

zarurligi” qayd etilgan. Keyinchalik ushbu kontseptsiyaning mazmuni ochib beriladi 
va quyidagilar ta'kidlanadi: 
"eksperimentda ishtirok etgan shaxs" bo'lishi kerak 
qonuniy huquq
 shunday 
rozilik bering" (ya'ni qobiliyatli deb tan olinishi kerak); 
bunday rozilik "zo'ravonlik, yolg'on, firibgarlik, hiyla-nayrang yoki 
majburlashning boshqa yashirin shakllarisiz" erkin berilishi kerak; 
Bunday rozilikni beruvchi shaxs "yetarli bilimga ega bo'lishi kerak 
eksperiment predmetining mohiyatini tushunish va asosli qaror qabul qilish." 
Buning uchun bu shaxsga "eksperimentning mohiyati, davomiyligi va maqsadi 
to'g'risida ma'lumot berilishi kerak; uni amalga oshirish usuli va vositalari; barcha 
mumkin bo'lgan noqulayliklar va xavflar haqida; eksperimentda ishtirok etish 
natijasida insonning sog'lig'i yoki shaxsiyati uchun yuzaga kelishi mumkin bo'lgan 
oqibatlar haqida. 
"Kodeks" ning qolgan qoidalarining mohiyati - yuzaga kelishi mumkin bo'lgan 
xavfni, shuningdek, "barcha jismoniy va ruhiy azob-uqubatlar va zararlarni" 
minimallashtirish talabi; o‘rganish malakali mutaxassislar tomonidan o‘tkazilishini 
kafolatlaydi, shuningdek, sub’ektning uni o‘tkazishning istalgan bosqichida 
tadqiqotda qatnashishdan bosh tortish huquqini hurmat qiladi. Ko'rib 
turganingizdek, "Nyurnberg kodeksi" sub'ektning tadqiqotda ishtirok etishga roziligi 
mavjudligini uni o'tkazish imkoniyatining ajralmas shartlaridan biri, o'ziga xos 
"axloqiy mezon" sifatida belgilaydi. Bunday rozilikning asosiy xususiyatlari ham 
ochib berilgan: u erkin berilishi va xabardor bo'lishi kerak (garchi "axborotlangan 
rozilik" atamasining o'zi Nyurnberg kodeksida uchramaydi). 
Bioetikaning mohiyati, holati va vazifalari, genezisi va tarixiy evolyutsiyasi 
masalalari ko'rib chiqiladi. Bioetikaning fanlararo strategiyalari va ustuvorliklari 
ochib berilgan. Hayot va o‘limning ma’naviy-axloqiy, tashkiliy va axloqiy jihatlari, 
transplantatsiya, psixiatriya yordami, yangi genetik muhandislik texnologiyalaridan 
foydalanish, ildiz hujayralari bilan manipulyatsiya, odamni klonlash, bioxavfsizlikni 
tartibga solish va odamlar va hayvonlar ishtirokidagi biotibbiy tadqiqotlar tahlil 
qilinadi.