“biotexnologiya asoslari”

-rasm Biosensorli tizimning umumiy chizmasi

Rossiya Fanlar Akademiyasi biologik fizika institutida ishlab chiqarilgan bioaniqlagich o’tasezgir va universal uskunalardan biri hisoblanadi. Uning yordamida globullardagi o’zgarishlarni 10^-3 mm. gacha aniqlash mumkin.
Oqsil molekulalaridagi konformasion o’zgarishlar xarakteri va o’lchamini aniqlash va mahsulotlardagi eritma holidagi substratlar, ingibitorlar va boshqa spesifik ligandlarni aniqlash maqsadida bioaniqlagichlarning turli xil variantlarini yaratish mumkin.
Aniqlagichlarni konstruksiya qilishning boshqa yo’nalishi - biolyuminessensiyalarni qo’llashdir. SHuningdek, maxsus fermentlar yordamida substratlarni katalitik oksidlanish jarayonida paydo bo’ladigan kvant nurlarini ajratish asosida yaratilgan o’ta sezgir uskunalardan foydalanish ham o’z natijalarini ko’rsatgan.
Bunday reaksiyalarda ishtirok etuvchi substratlar lyusiferinlar, fermentlar esa lyusiferiza degan nom olgan.
Biolyuminessen - X - mahsulot, spesifik o’xshashlik namoyon qiluvchi lyusiferaza esa ishchi tana bo’lib xizmat qiladi. Bu reaksiyalarda to’g’ri yoki egri yo’l bilan ishtirok etadi. Reaksiya natijasida namoyon bo’lgan intensiv o’zgarishlarni registrasiya qiladi.
Aniqlagichlarni ferment substratlarni bog’lanish markazidan ma’lum o’ziga xos bo’lgan mahsulotlarni siqib chiqarish mexanizmidan foydalanib yaratish mumkin. Mexanik- kimyoviy va biolyuminessentli aniqlagichlarni yaratish uchun, bundan tashqari reseptorli oqsil, transportli va deponirlanadigan oqsil, antitelo va antigenlar ham qo’llanilishi mumkin.

-rasm Bioaniqlagichlarning - blok chizmasi

A- ishchi qism-bioaniqlagichda hisoblanadigan maxsulotlar bilan bevosita bog’lovchi tizim; B- asosiy reagentlar orqali maxsulotlarni kuzatish asosida o’lchovchi tizim; V- reaksiya maxsulotlarining qaytarilishiga uzluksiz ta’sir asosidagi tizim
Bioaniqlagichlar yaratish sohasidagi yangi yo’nalishlardan biri immun elektrodlar hisoblanadi. Masalan, odamning xorionik gonadotroinini aniqlash uchun immunli elektrodlar yaratilgan.
Bioaniqlagichlarning qo’llaniladiganlariga bir necha misollar 2.9- jadvalda keltirilgan. Foydalaniladigan biologik agentning tabiatini keng miqyosda aniqlashda bioaniqlagichlarning mo’tadilligi 14-30 kunni tashkil etadi, fermentli sensorlar uchun mo’tadillik esa bir qadar keng intervalda o’zgarib turadi. Masalan, ba’zi hollarda glutaminazalar va glutamatdegidrogenazalar 2 sutkada, alkogoloksidazalar va uriazalar uchun 120 sutkani tashkil etadi.
-jadval.