Biotexnologiya asoslari

Vitaminlar va o’stirish moddalari
 
Mikroelåmåntlàrsiz, vitàminlàrsiz và o’stirish moddàlarisiz mikroorgànizm hujàyràsidàgi 
moddàlàr àlmàshinuvi jàràyonini to’liq o’tishi ehtimoldàn uzoqdir. Låkin hàmmà mikroorgànizmlàr 

---

hàm o’sish và rivojlànishlàri uchun bu birikmàlàrni qo’shilishini tàlàb qilàvårmàydi. SHu nuqtài 
nàzàrdàn nàzàrdàn kålib chiqib mikroorgànizmlàr ikki turgà bo’linàdi:  
 
¾
 
Auksoàvtotroflàr 
- vitàminlàrni tàshqàridàn qo’shilishni tàlàb qilmàydigàn mikroblàr 
bo’lib, ulàr o’zlàri ushbu moddàlàrni sintåz qilish qobiliyatlàrigà egà; 
¾
 
Auksogåtårotroflàr 
- vitàminlàrni sintåz qilà olmàydigàn mikroorgànizmlàr guruhi 
bo’lib, ulàr uchun àlbàttà, oziqà muhiti tàrkibigà vitàminlàrni qo’shish kåràk. 
 
Àgàrdà àuksoàvtotrof mikroorgànizm o’stiriluvchi muhitgà vitàminlàr và o’stiruvchi 
birikmàlàr qo’shilsà, ulàr bu produsåntning o’sishi và rivojlànishigà hech qàndày tà’sir 
ko’rsàtmàydi. 
Àgàrdà àuksogåtårotrof produsånt oziqàsigà judà hàm kàm miqdordà yuqoridà zikr etilgàn 
moddàlàr qo’shilsà, ulàrning o’sish và rivojlànishi såzilàrli dàràjàdà tåzlàshàdi. Àfsuski judà ko’p 
produsåntlàr àuksogåtårotrof orgànizmlàr bo’lib, ulàr fårmåntlàr biosintåzidà qàtnàshuvchi V 
vitàminlàr guruhi komplåksi (V
1
, V
3
, V
5
, V
6
, V
8
) , ya’ni biotin, inozit, pàntotån kislotàsi, tiàmin, 
piridoksin và boshqàlàrning oziqàdà bo’lishigà muhtojdirlàr. 
Biotin àminokislotàlàrning hosil bo’lish råàksiyalàridà qàtnàshàdi, bir nåchà fårmåntlàrning 
fàol màrkàzigà kiràdi và yot kislotàlàrining kàrboksillànish và dåkàrboksillànish jàràyonlàrini 
kàtàlizlàydi. Inozit esà fosfor kislotàsining olti molåkulàsi bilàn birikib àchitqi mikroblàrni o’sishini 
tåzlàshtiruvchi inozitfosfor kislotàsini hosil qilàdi. Pàntotån kislotàsi KoÀ tàrkibigà kirib, 
hujàyràdàgi eng muhim moddà àlmàshinuv jàràyonlàridà ishtirok etàdi. 
Màkro và mikroelåmåntlàr oziqà muhitlàrining àjràlmàs qismi hisoblànàdi. Ko’p måtàll ionlàri 
fårmåntlàrning fàol màrkàzi tàrkibigà kiràdi yoki fårmåntlàrning strukturàsini tutib turishdà và 
orgànizmdàgi fårmåntàtiv fàoliyatni tà’minlàshdà ishtirok etàdi. hozirgàchà mà’lum bo’lgàn 
fårmåntlàrning 1/4 qismi måtàllofårmåntlàr hisoblànàdi. Ulàr nàfàs olish jàràyonini, oksidlànish-
qàytàrilish råàksiyasini, àminokislotàlàr, shàkàrlàr, nuklåotidlàr, pirimidin àsoslàri sintåzlàrini 
fàollàshtiràdi, bioqutbli oqsil molåkulàlàri, glikogånlàr, nuklåin kislotàlàri hosil bo’lishini hàmdà 
ulàrning trànsformàsiyasi và pàrchàlànishini boshqàràdilàr. 
Hàmmà måtàllofårmåntlàr ikki guruhgà bo’linàdi: 
¾
 
Birinchi guruh 
hàqiqiy måtàllofårmåntlàrdir, ya’ni ulàr måtàl ionlàri và oqsil 
molåkulàlàri o’rtàsidà buzilmàs bog’ hosil qilib, ionitlàrdàn o’tkàzilgàndà hàm 
pàrchàlànmàydi. 
¾
 
Ikkinchi guruh 
måtàllofårmåntlàri esà diàliz jàràyonidà måtàll ionlàri bilàn bo’lgàn 
bog’ni uzàdilàr yoki fårmåntgà boshqàchà ishlov bårish jàràyonidà kàtàlitik fàolligini 
yo’qotàdilàr. Bu guruh fårmåntlàrigà yanà tàshqàridàn måtàllàr qo’shilsà ulàr fàolligini 
tiklàydilàr. 
 
Oksidlànish-qàytàrilish jàràyonlàridà tåmir, mis, màrgànås, ruõ, bor và molibdån tàlàb 
qiluvchi fårmåntlàr ishtirok etàdi. Umumàn olgàndà mikroorgànizmlàrdà boràdigàn bàrchà 
jàràyonlàr màkroelåmåntlàrdàn tàshqàri mikroelåmåntlàrning ishtirokigà muhtojdir. SHuning 
uchun, àyniqsà sintåtik oziqà muhitlàri tàyyorlàshdà mikroelåmåntlàrning ulushiy miqdorini 
e’tiborgà olish lozim.