Biotechnology of highwater plants and their fishing in fishing funds in bukhara area

 
Ключевые слова:
Гигрофит, гидрофит, гидатофит, пул, рыболовство, пища, 
фитопланктон, зоопланктон, гидробиология, биотехнология, исследование, растение. 

---

* GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI AXBOROTNOMASI,
Tabiiy va qishloq xo‘jaligi fanlari seriyasi. 2019. № 4
 
4 
 
Kirish.
 
Baliqchilik tarmog’i oziq-ovqat xavsizligini ta’minlashning strategik yo’nalishlardan 
biri hisoblanadi. Keyingi vaqtlarda ko’rilayotgan chora-tadbirlar tufayli mamlakat iqtisodiyotining 
tarkibida baliqchilik ulushi izchil ortib bormoqda. Shu bilan birga, baliqchilik tarmog’ida hanuzgacha 
ko’plab kamchiliklar va muammolar saqlanib qolmoqda, ularni samarali hal etish ishchanlik faolligini 
oshirish, investitsiyalarni jalb etish, baliq yetishtirish uchun ilg’or texnologiyalarni joriy qilish, 
eksport salohiyatini oshirish, yangi ish o’rinlarini yaratish imkonini beradi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 1-maydagi “Baliqchilik tarmog’ini boshqarish 
tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risidagi” PQ-2939-sonli Qarorida nazarda 
tutilgan chora-tadbirlar hamda 2018-yil 6-apreldagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qaroriga 
muvofiq, “Baliqchilik tarmog’ini jadal rivojlantirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”[1]. 
Baliqchilik tarmog’ini yanada rivojlantirish uchun sharoitlar yaratish, kadrlarni tayyorlash va qayta 
tayyorlash tizimini takomillashtirish, ilmiy-inovatsion tadqiqotlar va ishlanmalar sifatini oshirish, 
ularning natijalarini amaliyotda keng joriy etish maqsadida amalga oshirilayotgan ustivor 
yo’nalishlardak kelib chiqgan holda ilmiy tadqiqot ishlarini olib bordik. 
Buxoro viloyati O’zbekiston Respublikasining janubi – g’arbida joylashgan. Viloyatning asosiy 
suv ta’minoti Amu – Buxoro kanali hisoblanib, respublikada yagona suniy sug’orish sistemasiga 
asoslangan. Amu – Buxoro kanali orqali keladigan suv faqatgina qishloq xo’jaligi ekinlarini 
sug’orishda, ekin dalalarini qishgi sho’r yuvish ishlariga va aholi yerlarini sug’orishda ishlatiladi. 
Buxoro viloyatidagi hovuz baliqchilik xo’jaliklari uchun suv manbai bo’lib janubiy, markaziy va 
shimoliy kollektorlar, zovurlar hisoblanadi. Viloyatdagi kollektor, zovur suvlari yerlarni sug’orish va 
qishgi sho’r yuvish natijasida hosil bo’ladi. Buxoro viloyatida hozirgi kunda 282 dan ortiq 
baliqchilikga mo’ljallangan xo’jaliklar faoliyat ko’rsatib, aholini sifatli va toza baliq mahsulotlari 
bilan ta’minlamoqda. Shu davrga qadar hududdagi yuksak o’simliklar ro’yxati tuzilib, sistematik tahlil 
qilinmagan. Natijada o’simliklar turlari bo’yicha ayrim chalkashliklar uchrab turadi. Chunki hovuz 
baliqchilik xo’jaligi suv havzalarida o’txo’r baliqlarning oziqlanishida bu juda muhim ahamiyatga 
ega. 
Yuksak suv o’simliklari (makrofitlar) suv ekosistemalarining muhim ahamiyatga ega 
komponentlaridan biri hisoblanadi [2]. Yuksak suv o’simliklari suvliklarni evtrifikatsiyasi va 
ifloslanish jarayonlarini ko’rsatuvchi indikator sifatida xizmat qiladi [3]. Olib borgan kuzatishlarimiz 
natijasida shu ma’lum bo’ldiki, baliqchilik hovuzlaridagi suvning miqdori, kollektov va unga 
quyiladigan zovurlardagi suv miqdoriga bog’liq ekan. Qish va bahor oylarida suv sathi sezilarli 
darajada ko’tarilishi, hamda yoz va kuz oylarida havo haroratining ko’tarilishi hisobida suvning 
bug’lanishi va yer ostiga shimilishi hisobiga hovuzlardagi suv miqdori pasayadi. Buxoro viloyatining 
baliqchilik hovuzlarida suv hajmining o’zgarishi, bevosita shu hududda tarqalgan yuksak suv 
o’simliklariga ham ta’sir etgan. Shuning uchun yoz va kuz oylarida baliqchilik hovuzlari atrofida 
eftrofikatsiya kuzatiladi. Natijada baliqchilik hovuzlari qizg’oqlarida yuksak suv o’simliklari qurib 
qoladi [4]. Buxoro viloyati baliqchilik hovuzlarida uchraydigan yuksak suv o’simliklari asosan, o’t 
o’simliklar bo’lib hisoblanadi. Suvda o’sadigan yuksak suv o’simliklari asosan suvda hayot 
kechiradigan hayvonlar (baliqlar, zooplankton, zoobentos) uchun muhum ahamiyatga ega bo’lib, turli 
darajada xizmat qiladi [5]. Buxoro viloyatining yuksak o’simliklarini H. Q. Esanov (2016) tomonidan 
62 oila, 294 turkumga mansub 476 turdan iborat ekanligini qayd etgan [6]. Maskur turlar orasida 
Buxoro viloyati baliqchilik hovuzlarida o’sadigan yuksak suv o’simliklari ham keltirilgan. Bundan 
tashqari bu ma’lumotda Buxoro viloyatining yuksak suv o’simliklari orasida chetdan kirib kelgan, 
hudud uchun yangi turlar ham ma’lum qilingan [7]. Tadqiqotlarimiz natijasida shu ma’lum bo’ldiki, 
hudud uchun yangi bo’lgan yuksak suv o’simliklari asosan viloyat hududiga qishlash yoki ko’payish 
uchun keladigan, uchib keluvchi, uchib o’tuvchi suv qushlari orqali bir hududdan ikkinchi hududga 
tarqalar ekan.