Biosfera ta’limoti. Boisferaning tirik moddalari funktsiyalari. Noosfera – “tafakkur qobig’i”

Ushbu energiya quyidagilarga sarflanadi:

-atmosfera, gidrosfera va litosferadagi sodir bo’ladigan fizik va kimyoviy jarayonlarga;

-havo massalarining aralashuviga;

-suvning bug’lanishiga;

-gazlarning ajralishi va singishiga;

-moddalarning erishiga.

Umuman Yerdagi har qanday jarayonlarning manbai va boshlanishi quyosh enyergiyasi hisoblanadi.

Enyergiyaning aylanishi moddalarning aylanishi bilan chambarchas bog’liq. Moddalar kichik (biologik) va katta doiralarda (geologik) aylanadi. Biologik quruqlikda tuproq bilan organizm o’rtasida, gidrosferada esa organizm bilan suv o’rtasida sodir bo’ladi. Geologik modda aylanish quruqlik bilan Dunyo o’rtasidagi jarayondir. Demak, biosfera yaxlit, bir butun hosila ekanligi ravshan.

Biosferadagi tirik moddalar (organizmlar) ning umumiy massasi biomassa deyiladi. Hozirgi vaqtda er sharida yashaydigan barcha tirik or­ganizmlarning 2 milliondan ortiq tur mavjud bo’lib, shundan 1,5 mil­lionga yaqin turi hayvonlarga va 500 mingga yaqini esa o’simliklarga xos­dir. Shu turlarning 93 % quruqlikda, 7 % esa suvda hayot kechiradi. Okeanlar er yuzining 70 % ni egallaganiga qaramay, er biomassasining 0,13 % ni hosil qiladi. O’simliklar ma’lum bo’lgan or­ganizm turlari­ning 21% ni er biomassasining 99 % dan ortig’ini tash­kil etadi.

Hayvonlar turlari barcha organizmlarning 70 % ni hamrab olganiga qaramay ularning biomassadagi hissasi 1 % dan kamroqdir. Hayvon­lardan 96 % umurtqasizlar va 4 % ni esa umurtqalilardan iborat. Umurtqalilarning faqat 10 % sut emizuvchilarga to’g’ri keladi. Tirik moddalar o’zining massasiga ko’ra o’lik moddalarning 0,01-0,02 % nigina tashkil etsa ham lekin biosferaning asosiy funktsiyalarini amalga oshi­rishda roli kattadir.