Bioorganik kimyo

 
         Tuzilishi 
asosida 
pergidrosiklopentanofenantren 
sistemasi 
yotadigan  bir  guruh  bilogik  muhim  birikmalarni  steroidlar  deb 
ataydilar.  Steroid  so’zi  sterinlar(lanosterinni  qarang)  dan  kelib 
chiqadi..  Masalan,  xolesterin  tirik  organizmning  deyarli  barcha 
to’qimalarida  uchraydi,  ayniqsa  nerv  sistemasi,  buyrak  va  boshqada. 
Sterinlar zoo-, miko- va fitosterinlarga bo’linadi.  
Steroidlar  qatoriga  jinsiy  gormonlar,  yurak  glikozidlari,  o’t 
kislotalari,  vitaminlar,  alkaloidlar  va  boshqalar  kiradi.  Ular  o’simlik 
tarkibida  ham  keng  tarqalgan.  Tibbiyotda  qo’llaniladigan  steroid 
birikmalarni ko’p qismi sintezlangan.  
         Jinsiy  gormonlar.  Ayol  jinsiy  gormonlari  estrogen  va 
gestagenlar, erkak jinsiy gormonlar androgenlar deyiladi. Ular normal 
jinsiy  rivojlanish  va  faoliyatni  ta’minlaydi.  Estrogenlar  to’rt  halqali 
steroid  skeletiga  ega  bo’lib,  A  halqasi  aromatik  bo’ladi.  Estrogenlar 
guruhiga  estron,  estradiol  va  estriol  kiradi.  1927  yili  estrogenlar 
birinchi  marta  Zondek  tomonidan  homilador  ayollar  organizmidan 
aniqlangan.  Estrogenlar  ayrim  o’simliklar  tarkibidan  ham  ajratib 
olingan.   Butenandt 1932 yili tuzilishini aniqlagan. Tibbiyotda jinsiy 
zaiflik, gipertoniya, onkologiya sohalarida ishlatiladi. 
 
HO
O
H
H
H
H
HO
OH
H
H
H
HO
OH
H
H
H
OH
 
          estron                             estriol                                 estradiol  
         
Androgenlar  qatoriga  androsteron  va  testosteronlar  kiritiladi. 
Butenandt 1931 yili  birinchi marta erkak organizmidan androsteronni  
ajratib  olgan.  1935  yili  Lake  haqiqiy  erkak  gormoni  testosteron 
ekanligini isbotlab bergan. Androsteron esa uning metaboliti bo’lib, 7 
barabar  kuchsizroq  ta’sirga  ega.  1934  yili  Rujichka  tomonidan  17

-
metiltestosteron  testosterondan  sintezlangan.  Ushbu  sunhiy  gormon 

---

 
204 
tibbiyotda  tabletka  shaklida  keng  qo’llaniladi,  chunki  oshqozon 
muhitida  parchanlanmasdan  ta’sir  ko’rsata  oladi.  Sanoatda  solasodin 
alkaloididan olinadi.  
 
HO
O
H
H
H
O
OH
H
H
H
R
R=H, testosteron
R=CH
3
, 17

-metiltestosteron
 
 
Gestagenlar  tuxumdon  faoliyatini  meyorlashtiruvchi  jinsiy 
gormonlar.  Asosiysi  progesteron  va  sintetik  analoglari  mestranol, 
noretinodrel  va  pregninlar  ma’lum.  Progesteron  homiladorlik 
jarayonini boshqaradi.   
O
O
H
H
H
HO
OH
H
H
H
CH
c
 
            progesteron                                        mestranol 
 
   O
OH
H
H
H
CH
c
   O
OH
H
H
H
CH
c
 
               noretinodrel                                        pregnin