Bioorganik kimyo

gormonlar(yosh) katta hasharotgacha o’tadigan jarayonni boshqaradi. 
Ikkinchi  tur  gormonlar  ekdizonlar  deb  ataladi.    Ekdizonlar  yuvenil 
gormonlarni 
ta’sirini 
pasaytirib, 
katta 
hasharotlarni 
metamorfoz(po’stini  yangilash)  jarayonini  boshqaradilar.  Yuvenil 
gormonlar    kimyoviy  nuqtai  nazardan  seskviterpen  tabiatga  ega 
bo’ladi.  1956  yili  birinchi  yuvenil  gormon(gormon  0)  kapalaklardan 
Vilyams  tomonidan  ajratib  olingan.  Keyinroq  yana  uch  xil(I-III)   
yuqori  biologik  faolikka  ega  bo’lgan  yuvenil    gormonlar  turli 
hasharotlardan chiqarilgan. 
       
O
R'
R"
R
H
3
C
H
(0) R=R'=R"=C
2
H
5
(I) R=R'=C
2
H
5
, R"=CH
3
(II) R=R"=CH
3,
  R'=C
2
H
5
(III)  R=R'=R"=CH
3
COOCH
3
 
 
          Hasharotlarning  hayotida,  ularning  bir-biri  bilan  muloqot 
qilishda  ularning  endokrin  bezlari  tomonidan  ajratiladigan  quyi 
molekeulyar  bioregulyatorlar  muhim  rol  o’ynaydi.  Bunday 
moddalarni    feromonlar  deb  ataydilar.  Ularni  orasida  bezovtalik, 
agressiya    kabi  hissiyotlarni  yetkazib  berish,  yashash  maydonini 
belgilash uchun ishlatiladigan moddalar mavjud. Feromonlar juda kam 
miqdorda o’z vazifasini bajarish qobiliyatiga ega. Masalan, suvaraklar 
10
-14
  mkg/ml  dozada(1ml  havoda  25  dona  molekula!)  feromonlar 
orqali yuborilgan ma’lum otni qabul qiladilar.  Tabiiy feromonlarning 
ko’pchiligi  ko’pkomponentli  aralashmadan  iborat  bo’ladi.    Hozirgi 

---

 
221 
davrda    Lepidoptera  turkumidagi  kapalaklarni  feromonlari  yaxshi 
o’rganilgan.  Ularning  ko’pchiligi  to’yinmagan  alifatik  spirt,  ularning 
aldegid va atsetat hosilalari tuzilishiga ega. 
 
  
 
   
 
 
 
          
 
 
 
  
  
Bunda  R=OH,  OCOCH
3 
  yoki  CHO  bo’lishi  mumkin.  Uglevodorod 
zanjirining  uzunligi  C
12
-C
16
  bo’ladi.  Qo’shbog’larning  soni  va  holati 
hamda  qo’shbog’ bo’yicha konfiguratsiya turli bo’lishi  mumkin. Bu 
turdagi  moddalar  axiral  birikmalar  bo’lib,  ularning  biosintezi 
lipidlarga o’xshash o’tadi. 
 
H
3
C
OAc
 
(9Z )-tetradetsenilasetat 
 
OH
H
3
C
 
(10E, 12Z  )-geksadekadienol(bombikol)