|
Moyli pal’ma moyli ekinlar ichida asosiy urinni egallaydi. Bu usimlik butun dunyoda ishlab chikarilayotgan usimlik moyining umumiy mikdorining 10 % ni beradi.
1960-1961 yy dunyoda pal’ma moyi ishlab chikarish 1170 ming t. ni tashkil kilgan. Bu kursatkichning 82% Garbiy Afrika davlatlari zimmasiga tushgan. Osiyoda 250 ming tonna ishlab chikarilgan.
Moyli pal’ma elasis L. turiga mansub bulib kuyidagi xillari kiradi: affmks kelib chikishiga va Janubiy Amerika elib chikishiga xos xillari.
Afria kelib chikishiga xos moyli pal’ma amashiy axamiyatga ega, uning vatani Janubiy Afrika urmonlari. Moyli pal’maning bebaxoligi shundaki, uning mevasi ikki xil moy beradi, birinchisi texnik – meva etidan, ikkinchisi – ozikaviy – urugidan. Mevadan olinadigan pal’ma moyning 22-70 % i yogli bulib, kizgish-sarik, xona xaroratida kotadi. Bu moy texnik maksadlarda ishlatiladi, kurimaydi (sovun va sham tayyorlashda foydalaniladi). Ikkinchisi esa (urugidan olinadigan) margarin ishlab chikarishda foydalaniladi. Urugida urtacha 26-27 % protein saklaydi.
Afrikada pal’ma moyining axoi ozika ratsionidagi katta axamiyatga karagandan uni ishlab chikarish texnologiyasi takomillashmagan.
Moyni kulda sikib olishadi. Yog chikimi kam meva vaznining 10-12 % ini tashkil etadi.
1 gektardan olingan meva 4 t. atrofida moy beradi.
Tupgul kesilib 1 sutkada 4 l, 1 mavsumda 240 l gacha shirin ichimlik olinadi va undanvino tayyorlanadi.
Moyli pal’ma buyi yovvoyi holda 20-30 m, madaniy xolidagi 15 m ga etadi. Pal’ma umrining 4-yilidan boshlab gullaydi va 60-70 yil meva beradi. Tupguli yirik, kltikli, uzunligi 50-70 sm, eni 30-50 sm.. ba`zi tupguli erkak va ayrimlari urgochi. (bita usimlikda) mikdori uzgaruvcha. Urugi uyli bitta urugpallali. Urgochi tupgul bandi erkak tupgul bandiga karaganda yirik. Bu mevaning kupligi bilan boglik (1 tupda 600-800 gacha meva bulib umumiy vazni 25-50 kg gacha).
Moyli meva rangi kizil, kora tovlanadi. Pal’ma 80-120 yil umr kuradi.
Moyli pal’ma urugi bilan kupayadi. Banung uchun tulik pishgan meva urugi tanlanadi. Urugi sekin usadi (6-7 oy, ba`zidan undan xam sekin).
Kupchilik davlatlarda utkazilgan tadkikotlar shuni kursatadiki, unuvchanlikka xarorat va namlik kata ta`sir kursatadi. 25-260S da unib chikish bir kecha oyga chuziladi. Kupincha ekilgan urugning yarmi unib chikadi. Xaroratning oshishi bilan unuvchanlik va usish kuchi oshadi. Vanderveyn ma`lumotlariga karaganda unib chikish uchun optimal’ xarorat 370S, bu xaroratda 4 oyda 94 % urug unib chikadi. 420S da esa salbiy natijalar kuzatilgan.
Xartli tadkikotlariga kura 400S xaroratda urugning unib chikishi yaxshilangan. Madaniy moyli pal’ma garbiy Afrika, ekvatorda, Indoneziyada va Sumatra va Yava orollarida etishtiriladi.
Yekvatorda moyli pal’ma ishlab chikarishda janubiy Nigeriya birinchi urunni, S`erra Mone ikkinchi urinni egallaydi.
Indoneziya orollarida moyli pal’ma plantatsiyalari maydoni 103 ming ga ni tashkil etadi. Shu bilan birga Indoneziyada kokosli pal’ma etishtirishga kata e`tbor beriladi.
Sumatra plantatsiyalarida 1 ga ekish maydonidan urtacha 2800 kg moy olinadi. Indoneziya pal’malari moyi sifat jixatidan Afrika pal’malari moyidan yukori turadi.
Moyli pal’ma bir yilda (xech bulmaganda 8 oy mobaynida) 1520 mm yogingarchilikni talab kiladi. Pal’mani umumiy yogingarchilik mikdori 1270 mm bulgan hududlarda xam etishtirish mumkin, albatta agar yogingarchilik yil davomida bir xil maromda tushadi. Pal’ma uzok kuruk mavsumni yomon utkazadi, lekin kuyosh nurlarini yoktiradi. Sumatra orollariida ob-xavo kechalari yogingarchilikli, kunduzi esa kuyoshli.
Moyli pal’maning tuprokka bulgan talab kam. Moyli pal’ma uchun kushalok va almovial erlar maksadga muvofikligi aniqlangan.
Moyli pal’maga vino tayyorlashda kesib olinadigan ichimlik kata zarar etkazadi, buning natijasida uning mevasining sifati yukoladi.
Kango, Malayi, Sumatra plantatsiyalarida yukori sifatli moy etishtirilib, 1 ga xosildan 10 marta kup chikimli yukori buladi. Bundan tashkari moyida fermentatsiya natijasida xosil buladigan zararli moda mikdori kam. Bunday moyda tayyorlangan sovukda glitserik mikdori kup, bundan tashkari margarin tayyorlashda xam keng foydalaniladi. Sifati past moyidan esa sovun, kraska, sham va moylovchi materiallar tayyorlanadi
Do'stlaringiz bilan baham: |
