|
Mashg‘ulotning maqsadi: Talabalarga urug‘larni omborlarda saqlanishini ko‘rsatib, namunalar olib o‘rgatishdan iborat. Ish PSUEAITI va O‘zO‘ITI omborxonalarida o‘tkazilishi mumkin. Super elita, elita va reproduksiya urug‘lar bilan tanishish.
Mashg‘ulotning qisqacha mazmuni: Zaytun daraxti (Olea L) daraxtsimon moyli usimlikning eng sifatli ozik-ovkat va texnik moy olinadi.
Zaytun daraxtining moyi ozik=avkat va ta`mi borasida tung daraxti moyi esa texnik moy sifatida tengsiz bulib hisoblanadi. Er sharida zaytun daraxtlari ekilgan maydoni 5,5 mm gektarni egallaydi. Eng kata zaytun plantatsiyalari Ispaniyada daraxtlar soni 200 mln.ga yakin. Keyin Italiya, Portugaliya, Kichik Osiyo va Gretsiya, Tunis – Saxel (Sahel), Suza va ayniksa Sfaks (Afaks). Aljir va Marokka (Atlas taglari). Shakr mamlakatlarida zaytun kam ekiladi. Zaytun etishtirilgan maydonlar kisman Gruziya, Ozarbayjon, Turkmaniston va Krimda mavjud.
Zaytun Urta er dengizi hududining tipik landshaftsimon daraxt bulib hisoblanadi. Zaytun Olea L. turiga, Oleaceae oilasiga, tropik va substropik kengliklar asosan togli hududlarga mansub usimlik.
Xama turi doimiy yashil daraxtsimonlar va butasimonlardir. Madaniy turini fakat bita O.europace L. tashkil kiladi, yovvoyi xili aniqlangan.
Olea turining vakillari Afrika, Arabiston, eron, Xindiston, Garbiy Xitoy, Avstraliyada tarkalgan. Ba`zi olimlar O.europace ning yagona dastlabki turi deb 1791 y Lamark tomonidan ta`riflangan O.chpysophylla Lam turini hisoblaydilar.
1.Tillarang zaytun – O.chrysophyla Lam. 2n=20,22,24. Buyi4-12 m. daraxt, tur tyokli novdali, tikonli, och-sarik kobik. Bilan koplangan. Barglari chizikli-lantsetsimon, utkir uchli, uzunligi 5-10 sm. Eni 8-18 mm, ustki kismi tuprok, yaltirik pastki tomoni zangsimon kizgish tillorangda. Gullari kultigi shakllarida ikki jinsli. Mevasi mayda danakli, sharsimon yoki oval’simon, 4-8 mm diametri, 1 urugli. Yovvoyi turi kata arealni Sharkda Ximolay togi tepaliklarigacha, Garbda Atlantik Okeanigacha, Afrika janubigacha egallaydi.
Var eu Chrysophylla Chev. – Afrika tropiklariga xos, barg shakli uzunchok – lantsetsimon va chizikli – lantsetli, pastki kismi zangsimon tillarangli. Sharkiy Afrikada tarkalgan.
Var. somaliensis (Boku) Chev.
Barg aosi kisilgan, pusti kalin, yukori ksimi yaltirok, pastki kismi ok-xira. Somalining 1000-2000 m balandligida usadi. Var. Tebica (Schwf.) Chev. Bargi oval’simon yoki utmas-uzunchok, ustki kismi xira-yashil, pastki kismi ok-zangsimon. Nubiyada usadi.
Var. albida Chev. Bargi chizikli lantsetsimon, ikki tomonlama chizik, ustki ksimi xira-yashil, pasti xira-ok rangli. Yosh barglari okish zang katlami bilan koplangan. Yamanda usadi.
Var. ferruginea (Royle) Chev. Bargi uzunchok yoki uzunchok-chizikli, ikki tomonlama kisilgan, yaltirok, pastki kismi zangsimon. Limonat va Afgonistonda usadi.
2.Madaniy zaytun, zaytun daraxti – O.europeae L. doimiy yashil, buyi 3-7 sm, ba`zan 10-12 m, tanasining diametri 2 m gacha etadi. Shox-shabbasi turli shalda. Eski daraxtlarning tanasi ichi kavak. Pastki shoxlari ba`zan tikonli, barg chekkalri butun, uzunchok, 3-8 sm uzunlikda, eni 1-5 sm ustki kismi xira-yashil, pastki kismi kumushrang, kattik, chetlari buralgan, epidermisda butun kish davomida kata mikdorda kraxmal yigadi. Barg yashovchanligi 2-3 yil. Turli mayda barg kultigida ba`zan uchki shoxlarda okish, ikkin jinsli, gulkosa turt ulchamli, changchi ikkita, urugchi tepada, bita urugpallali. Mevasi danakli, tuxumsimon yoki oval’, uzunligi 1-3 sm, mezokarp suvli, yogli, kalinligi 2-8 mm, mevasi pishganda rangi kora, kizil, ba`zilari ok, magzining ogirligi meva ogirligidan 75-86 % ni tashkil etadi. Zaytun uzok yashovchi daraxt.
Zaytunning ekologik xususiyati uziga xos. Tabiatan zaytun uzok pishigi vegetatsiya davriga moslashgan. Yomgir boshlanishi bilan bargida kata mikdorda kraxmal yigib boshlaydi.
Agar kishda kattik sovuk bulmasi yanvarda murtak chikarib boshlaydi. Bu esa navlarni bulib hisoblaydi. Zaytun -80 , ba`zan -12 -170 gacha sovukka chidamli, ikki novdalarni sovuk uradi. Gullash davri davomiy, chetdan changlanuvchi, zaytun kalamchasi bilan kupayadi. Danagining suvli kismi (mezokarp) 25-40 % kurimaydigan sarik-tillarang, yokimli xidli, tinik zaytun yogini saklaydi.
Ushbu yog vitaminlarga boy, ajoyib ta`mga ega, ozik-ovkat tomonidan boshka usimlik yogiga karaganda bebaxo bulib hisoblanadi. Meditsinada bu yog ateroelerozni davomida foydalaniladi.
Filtrlangan ozik-ovkatbop yog 2-3 yil saklanadi. Pishgan mevalari butunlay tuzlanib iste`mol kilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
