Биология ва генетика

Botanik tasnifi. Madaniy yoki ind kunjut – Sesamum indicum L. bir yillik usimlik. Kunjutsimonlar oilasiga mansub. Uning 19 turi ma’lum, ammo kiladigan xamma navlar madaniy kunjut turiga kiradi.
Kunjut tuprokda 1,2-1,5 m chukurlikda kirib boruvchi ukildizga ega. Poyasining buyi sugoriladigan yerlarda 100-150 sm, lalmida 50-80 sm, turt yoki sakkiz kirali, yashil tuklar bilan oplangan. Turlar nav xususiyatlariga karab zich yoki siyrak bulishi mumkin. Poyasi ayrim navlarida shoxlanuvchan, shoxlari yukori karab usadi. Bir tup usimlikda 4-12 shox xosil buladi. Shoxlanmaydigan shakllari xam bor.
Barglari bandli, karama-karshi yoki navbatlashib joylashgan. Poyaning pastki kismida butun, urtasida bulaklangan, yukoridagi barglar tor, lantsetsimon.
Guli beshtalik tipda, barg kultigida 1-3 ta xosil buladi. Gul bandi kalta joylashishiga karab bir gulli va uch gulli shakllari farklanadi. Tojbarglari pushti, binafsha, ok. Kosacha va tojibarglari tukli. Uzidan changlanadi, ammo chetdan asalarilar yordamida xam changlanishi mumkin.
Mevasi yashil, tukli uzunchok kusakcha. Kusagi 2 yoki 4 meva bargidan iborat, chetlari ichkariga kaytib pust xosil kiladi. Ayrimlarida soxta tusiklar yaxshi rivojlangan buladi. Kusaklar chptnab ochiladi. Kusakchada tusiklar bulsa, uruglar tukilmaydi, tusik bulmasa tukiladi. Tusikli kusakchalar usimlik pishgandan keyin ildiz yukoriga kutarilib silkitilsa urugi tukiladi. Seleksiya yuli bilan pishganda kusaklari yorilmaydigan navlar yaratilmokda. Kusaklar 4-8 uyali, buyi 4 sm, eni 0,9 sm. Bir tup usimlikda 20-100 ta kusak xosil buladi. Bitta kusakda 70-80 ta urug bor. Urugi mayda, tuxumsimon, buyi 2,7-4 mm, eni 1,7-1,9 mm, urug vazni 2-5 g. Rangi ok kungir, jigarang, kora.
Usuv davri – 73-150 kun. Navlari ertapishar, urtapishar, kechpishar guruxlarga bulinadi. Ertapishar navlar 75-78, urtapishar 85-110, kechpishar 120-150 kunda pishib etiladi. Usuv davri ob-xavo, kullanilgan agrotexnika va navlarga boglik holda uzgaradi.
Kunjut uruglari etilganda tukiladi. Shuning uchun xosilni yigishtirish pastki kusakchalar kungir rangga kirganda, ammo xali yorilmaganda, uruglar uzining xakiki navga xos rangga kirganda boshlanadi. Xosilni ikki fazali usulda yigishtirish eng samarali.