Biologiya va ekologiya kafedrasi qo`lyozma xuquqida abdullayev xurshidbek abdukarim o‟G‟LI

O‟simliklari. O‘zbekiston hududining kattaligi, tabiiy sharoitining hamma 

qismida  bir  xil  emasligi,  uning  o‘simlik  qoplamiga  ham  ta‘sir  etgan.  Tabiiy-

geografik  sharoitga  bog‘liq  holda  o‘simlik  turlari  respublika  tekislik-cho‘l 

qismidan uning tog‘li qismi tomon o‘zgarib boradi. 

---

16 

 

O‘zbekiston  hududining  ko‘pchilik  qismidagi  tabiiy  sharoitning 

o‘simliklar  o‘sishi  uchun  noqulay  bo‘lishiga  qaramay  (yozi  issiq,  quruq, 

seroftob,  qishi  nisbatan  sovuq)  o‘simliklarning  120  oilaga  mansub  bo‘lgan 

3700 turi mavjud. Vaxolanki, Qrim  yarim orolida 2000, Uzoq SHarqda 1966, 

Oltoyda esa 1787 o‘simlik turi bor. 

O‘zbekiston hududida o‘simliklar uning geomorfologik tuzilishiga bog‘liq 

holda quyidan yuqoriga ko‘tarilgan sari o‘zgarib boradi. 

Biz respublika o‘simliklarning balandlik mintaqa buyicha o‘zgarishini K. 3. 

Zokirov taqdim etgan quyidagi mintaqalanish bo‗yicha beramiz: cho‘l, adir, tog‘ 

va yaylov. 

Har bir balandlik mintaqa o‘simligi o‘sha hudud geomorfologik tuzilishiga, 

iqlimiy 

xususiyatlariga, 

tuproq 

qoplamiga 

bog‘lik 

holda 

sharoitga 

moslashgandir.  Agar  respublika  tog‘li  qismida  o‘simlik  qoplami  rel‘efga  (tog‘ 

yonbag‘rining  qiyaligiga,  quyoshga  nisbatan  holatiga,  tog‘  jinsiga  va 

boshqalar)  bog‘liq.  holda  joylashsa,  tekislik  qismida  eng  avvalo  tuproqning 

mexanik  tarkibiga,  qay  darajada  shurlashganligiga,  yer  osti  suviga,  iqlimiga 

bog‘liq holda joylashadi. 

Cho‘l mintaqasi. Bu mintaqa O‘zbekistonning tekisligining 400—500 

m.  balandlikkacha  bo‘lgan  qismini  o‘z  ichiga  oladi  va  respublika  yer 

maydonining 70% ni ishg‘ol qiladi. Cho‘l mintaqasiga O‘zbekistonning Qizilqum, 

Qarshi, Mirzacho‘l kabi cho‘llari, Markaziy Farg‘ona, Ustyurt, Quyi Amudaryo, 

Quyi Zarafshon va Quyi Surxondaryo kabi regionlari kiradi. 

Cho‘l  mintaqasining  yozi  quruq,  jazirama,  seroftob,  yog‘inga  nisbatan 

mumkin  bo‘lgan  bug‘lanish  ko‘p,  qishi  esa  shu  geografik  kenglikda  joylashgan 

O‘rta  dengiz  atrofidagi  mamlakatlarga  nisbatan  sovuq.  Bu  mintaqada  yog‘in 

miqdori kam bo‘lib, uning g‘arbiy qismida 80—100 mm, sharqida 250—300 mm, 

tog‘  oldi  qismlarida  esa  300—350  mm.  ga  yetadi.  Aksincha,  mumkin  bo‘lgan 

bug‘lanish  g‘arbida    1000—2000  mm,    qolgan        qismlarida    1000  mm 

atrofida:O‘simlik  resurslari  har  bir  o‘simlik  mintaqasida  har  xil  tarqalgandir. 

---

17 

 

Qumloq  yerlardan  yaylov  sifatida  foydalaniladi.  Ulardan  3-5  s  dan  ko‘k  massa 

olish mumkin. Adir yaylovlarida esa ko‘proq 8-10 s ko‘k olish mumkin. Tog‘larda 

xashak zaxirasi ortiqdir, gektaridan 15-19 s olish mumkin.  Bu yerda yozda echki, 

yirik  shoxli  mollar  boqiladi. O‘simlik  turlari  90  %  chorva  mollar  uchun  oziqadir. 

O‘simlik  resurslari  yaylovdan  tashqari  yovvoyi  mevalardan  tog‘  olchasi,  bodom, 

pista,  olma  va  boshqalar  tog‘li  va  tog‘  oldi  yerlarida  ko‘p  tarqalgan.  Tog‘larda 

shifobaxsh o‘simliklar ham ko‘p. 

Sassiqquvray, pushti, qung‘irgul, bir oz qurg‘oqchil joylarda chayir, shuvoq, 

betaga, tikonli astragal butasi o‘sadi. 

Yaylov balandlik mintaqasining yuqori qismida (3500 m. dan yuqorida) al‘p 

o‘tloqlari  uchraydi.  Al‘p  o‘tloqlari  subal‘p  o‘tloqlaridan  past  bo‘lib,  yer 

bag‘irlab  o‘sishi  bilan  farqlanadi.  Namgarchilik  bo‘lgan  yerlarda  tung‘izsirt 

(kobreziya)  o‘tining  bir  necha  turlari,  gunafsha,  qoqio‘t,  yulduzut,  sariq, 

ayiqtovon,  yovvoyi  kuknori  kabilar  usadi.  Qurg‘oqchil,  toshloq,  yerlarda  

qiziltikon, toshyog‘ar,  astragal kabi o‘simliklar uchraydi. 

Yaylov  balandlik  mintaqasining  eng  baland  qismida  doimiy  qor  va 

muzliklar;  hamda qoyalar  mavjud bo‘lgan qismini  esa  nival mintaqacha ishg‘ol 

qilib,  o‘simlik  deyarli  uchramaydi..  Faqat  qoyalar  orasidagi  pastqam  joylarda 

astragal, toshyog‘ar kabi o‘simliklar o‘sadi, xolos. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

18