Биология кафедраси тўйчиева Зиёда Абдихолиқ қизи

3.5. Афғон лоторинхи
Афганский литоринх
Afghan Awl-headed Snake
Lythorhinchus nidgewayi Boulenger, 1887.
Мақоми. 2 (VU:R): Заиф, табиатан камёб, локал тарқалган тур.
Тарқалиши. Жанубий-Ғарбий Қизилқум (“Жайрон” экомаркази), Кўҳитанг т., Шеробод атрофлари. Ўзбекистондан ташқарида: туркманистон, Эрон, Афғонистон Покистон.
Яшаш жойлари. Текислик ва тоғ этакларининг қумли ва тупроқшағалли қисмлари, қолдиқ тепаликлар, ботиқларнинг жарликлари, қуриган дарё ўзанлари (д.с.б. 2000 метргача).
Сони. Барча жойларда кам учрайди. Ўзбекистонда саноқли зотлари маълум.
Яшаш тарзи. Мартдан октябргача тунлари фаол, кудузи тупроқ ёриқларида, тошлар остида, кемирувчилар, калтакесаклар инида, чумолилар уяларида яширинади ва ўша ерда қишлайди: баъзан ўзи ҳам ин қуради. Июн-июлда 3-4 та чўзинроқ тухум қўяди. Жинсий вояга 2 йилда етади. Майда калтакесаклар ва уларнинг тухумлари билан озиқланади.
Чекловси омиллар. Ерларнинг ўзлаштирилиши.
Кўпайтириш. Кўпайтирилмаган.
Муҳофаза чоралари. “Жайрон” экомарказида муҳофаза остига олинган.





3.6. Капча илон
Среднеазиатская кобра
Oxus (Central Asian) Cobra
Naja oxiana (Elichwald, 1831).
Мақоми. 3 (NT): Заифларга яқин, мозаик тарқалган тур. ТМХИ Қизил рўйхатига киритилган (ДД).
Тарқалиши. Ғрабий Помир-Олой, Марказий ва Жанубий Қизилқум, Қарши чўллари. Ўзбекистондан ташқарида: туркманистоннинг жанубий қисми, Тожикистон, Хиндистоннинг шимолий қисмлари.
Яшаш жойлари. Шағал ва тупроқли адирлар, қолдиқ тоғлар ва д.с.б. 2000 метргача бўлган тоғлар, дарё қайирлар ва воҳалар, баъзан чўл ва ярим чўллар.
Сони. 1980-йилларда жанубий худудларда (Боботоғ этаклари, Сандиқличўл) 1,5 гектар майдонда 1 дона учар эди. Ўртача зичлиги 1 кв. Км майдонда 0,5-5 тани ташкил этар эди. Ҳозирда айрим яшаш жойларида бутунлай йўқ бўлиб кетган қолганларида эса сони камайиб кетган.
Яшаш тарзи. Март-октябрда, ёзда асосан тунлари фаол, тупроқ ёриқлари, тошлар ости, кемирувчи ва тошбақалар инларига яширинади ва ўша ерда қишлайди. Июлда 6-19 та тухум қўяди. Боласи тентябрда тухумдан чиқади, 3-4 ёшда жинсий вояга етади. Судралиб юрувчилар, бақалар, айрим ҳолларда майда қуш ва сутэмизувчилар билан озиқланади.