Biologiya fanidan daftari evolyutsion ta’limot

Evolyutsiyaning asosiy yo’nalishlari


4-laboratoriya ishi.
Sana: ___________________


MAVZU: Sporali o’simliklar, ochiq urug’li va gulli o’simliklar
misolida o’simliklarda aromorfoz va idioadaptatsiyani aniqlash


Nazariy qism


Aromorfoz yunoncha auro – yuksalish, morpos – shakl demakdir. Organizmlar tuzilishining umumiy darajasini, hayot faoliyatini, intensi-veligini oshiradigan evolutsion o’zgarishlar morfofiziologik yuksalish deb tushuniladi. Aromorfozlar yashash uchun kurashda ancha afzalliklar yaratadi va tirik mavjudotlarning yangi muhit sharoitda yashashiga keng imkon beradi. O’simliklarning suv muhitidan quruqlikda yashashga o’ti-shi, spora bilan ko’payishdan urug’dan ko’payishga o’tishi, yopiq urug’-lilarning kelib chiqishi aromorfoz tipdagi yuksalishdir. Umurtqali hayvonlarning organlar sistemasining ixtisoslashuvi aromorfoz yo’nali-shida amalga oshgan bo’lib, natijada turkum, sinf, tiplar hosil bo’lish jarayoni tezlashib borgan. Bu organizmlarning muayyan yashash sha-roitiga moslashuviga yordam beradigan evolutsion o’zgarishlardir.
Aromorfozdan farqli o’laroq, idioadaptatsiya (idias—o’ziga xos, adaptis – moslanish) umumiy moslanish emas, balki xususiy juz’iy mos-lanish bilan aloqadordir. Ular hayot faoliyatini yuqoriga ko’tarmaydi. Hayvonlarda himoya rangi, mimikriya hodisasi, o’simliklarda esa shamol, hasharotlar, qushlar yordamida va chetdan changlanish bo’yicha xilma-xil moslanishlar, meva va ularning tarqalishi bilan bog’liq moslanish idioadaptatsiyaga misol bo’la oladi. Shuningdek, suyakli baliqlar tanasining rangi, shakli va suzg’ich qanotlarning turli xil bo’lishi idioadaptiv moslanishdir. Bu moslanishlar ham aromorfoz singari biologik yuksalishiga sabab bo’ladi.
Umumiy degeneratsiya (degenerare–tublanshish) murakkab tuzilish-dan oddiy tuzilishga o’tish demakdir. Organik olam evolyutsiyasining yo’nalishi organizmlarning o’troq va parazit holda hayot kechirishi bilan uzviy bog’liqdir. Umumiy degeneratsiyada barcha organlar morfofiziologik regressga uchrab, organizmlar soddalashib, ularning hayot intensivligi oshib, biologik progressga olib keladi. Masalan qoramol solityori, cho’chqa solityori, askaridalar kabi minglab parazitlar, shuningdek, parazit o’simliklar degeneratsiyaga misoldir.