Biologiya 9-sinf

3. Tana massasi 70 kg bo‘lgan odamning bir kunlik qabul qilg
an oziq moddalarining 
parchalanishidan hosil bo‘lgan energiya miqdori 3000 kkal ni tashkil etsa, shu odamning asosiy
 
moddalar almashinuvi uchun ketgan kkal energiya necha % ni tashkil etadi?
Asosiy moddalar almashinuvi uchun 1680 kkal 
sarflanadi. 
3000kkal----------------100% 
1680kkal----------------
x=56%
15-BILET 
1. Jins genetikasi. Odamda jinsga bog‘liq holda irsiylanadigan kasalliklar, jinsiy xromosomalar va
 
autosomalarga ta’rif bering.
 
Jins tuxum hujayra urug'langandan keyin ma’lum bo'ladi. Ayrim jin
sli organizmlarda (jumladan odamda 
ham) jinslar nisbati odatda 1:1 ni tashkil etadi. Ko'pchilik ayrim jinsli organizmlarning erkak va 
urg'ochilarida xromosomalari bir xil emas. Ana shu tafovutlar bilan drozofiladagi xromosomalar soni 
misolida tanishib chiq
aylik. Drozofilada xromosoma to‘plami diploid holda 8 ta bo‘ladi. Uch juft
xromosomalari jihatidan olganda erkak va urg'ochi organizmlarda bir-biridan farq qilmaydi. Lekin bir juft 
xususiga kelganda muhim tafovutlar mavjud. Urg'ochisida ikkita bir xil (juft) tayoqchasimon xromosomalar 
bor; erkagida bunday xromosoma faqat bitta, uning juftini ikki yelkali alohida bir xromosoma tashkil etadi. 
Erkaklari bilan urg‘ochilarida farq qilmaydigan, bir xildagi xromosomalar 
autosomalar 
deb ataladi. 
Erkaklari bilan urg
‘ochilarida bir
-biridan farq qiladigan xromosomalar esa 
jinsiy xromosomalar 
deyiladi. 
Shunday qilib, drozofilaning xromosomalar soni oltita autosoma va ikkita jinsiy xromosomadan tashkil 
topadi. Urg‘ochi pashshada qo‘shaloq holda (XX), erkak pashshada esa (XY) yakka holda bo‘ladigan
tayoqchasimon jinsiy xromosoma X-xromosoma, ikkinchi jinsi
y xromosoma (urg‘ochi pashshada
bo‘lmaydigan, erkak pashshada ikki yelkali bo‘ladigan xromosoma) Y
-xromosoma deyiladi. Jins 
belgilanishining xromosoma mexanizmi odamda ham xuddi drozofiladagi kabi bir xil. Odam 
xromosomalarining diploid soni - 46 ta. Shu songa 22 juft autosoma va 2 ta jinsiy xro mosoma kiradi. 
Ayollarda jinsiy xromosomalar XX, erkaklarda - XY-
xromosomadan iborat bo'ladi. Shunga ko‘ra,
erkaklarda ikki xil spermatozoidlar - X va Y-xromosomali spermatozoidlar hosil bo'ladi. Odamda ham jinsiy 
x
romosomalarda joylashgan genlar jinsga bog‘liq holda irsiylanishi isbot etildi. Masalan, odamda 
gemofiliya 
(qonning ivimasligi) hamda 
daltonizm 
(qizil va yashil ranglarni ajrata olmaslik) kasalliklarini belgilovchi 
genlar X-xromosomada joylashgan. Bu kasalliklar jinsga bog'liq holda irsiylanadi.