Biologiya 5 new indd

Q e d u rtm _ u z
Respublika
 
Ta'lim Markazi
nadi.  Kosachasimon  xromatoforida  yashil  xlorofill  pigmenti  b o ‘ lishi 
bilan  xlorellaga  o ‘xshaydi.  Ortiqcha  ozuqani  hujayrasida  to ‘playdi. 
Xlamidomonadani  akvarium 
devorida  ham 
uchratish  mumkin. 
Bu  suvo‘tdan  ifloslangan  suv  havzalarini  tozalashda  foydalaniladi 
(30-rasm).
U lo tr ik s   -   xromatofori  belbog‘  shaklida  joylashgan  ko‘ p  hujay- 
rali  yashil  ipsimon  suvo‘t  (31-rasm).  Tallomi  shoxlanmaydi,  rizoidi 
orqali  suv tubiga  birikadi.  Rizoid  -   yunoncha  ildizga  o ‘xshash  degan 
ma’ noni  anglatadi,  tuzilishi  bo‘yicha  ildiz  tukchalariga  o ‘xshaydi. 
Ulotriks  qulay  sharoitda  jinssiz,  noqulay  sharoitda  jinsiy  ko‘payadi. 
Jinssiz  ko‘payganda  to ‘rt  xivchinli  zoospora  hosil  qiladi.  Zoospora- 
lar  xivchinlari  yordamida  suzib,  uzoqroqqa  borib  o ‘rnashadi.  Undan 
yangi  ulotriks  ipi  o ‘sib  chiqadi.  Jinsiy  ko‘ payishi  ikki  xivchinli 
i z o-
 
gametalar  orqali  amalga  oshadi.  Izogametalar  bir-biriga  o ‘xshaydi. 
Ikkita  izogameta  q o ‘shilib  zigota  hosil  qiladi.  Zigota  qalin  p o ‘st 
bilan  o ‘ralib  tinim  davrini  o ‘taydi.  Qulay  sharoitda  to ‘rtta  hujayraga 
bo‘ linadi.  Har  bir  hujayradan  yangi  ulotriks  ipi  rivojlanadi.
S p ir o g ir a   -   rizoidsiz  ko‘ p  hujayrali  suvo‘t  (32-rasm).  Chu- 
chuk  suv  havzalari  yuzasida  boshqa  suvo‘tlar  bilan  birga  «baqa 
to ‘ nlarni»  hosil  qiladi.  Tallomi  och  yashil  rangda,  shilimshiq  bilan 
o ‘ ralgan.  Xrom atofori  spiralsimon  buralgan.  Spirogira  baliq  va  ba-
3 0-rasm .  Xlamidomonada.1- xivchin;
2 -  qizil  ko‘zcha;  3 -  hujayra  qobig‘i; 
4 -  xromatofor;  5 -  yadro;  6 -  sitoplazma; 
7 -  qisqaruvchi  vakuol.
3 1 -ra s m .  Ulotriks.
1 - yadro;  2 -  xromatofor; 
3 -  sitoplazma.
41

---

qalarning  harakati,  suv  oqimi  ta ’ sirida 
tallomining  b o ‘ laklarga  b o ‘ linishi  nati- 
jasida  ko‘ payadi.
P o rfira   -   qizil  suvo‘t  b o ‘ lib,  tallo­
mi  bir  qavat  hujayralardan  iborat  (33- 
rasm).  Keng,  chetlari  kungurador  qat- 
tananing  uzunligi  bir  metrdan  oshadi.
3 2 -ra s m .  Spirogira. 
Rizoidi  yordamida  suv  ostiga  birikib 
1 - yadro;  2 -  xromatofor; 
o ‘sadi.  Dengizda  uchraydi.  Xromatofo- 
3 -  sitoplazma. 
rida  xlorofill  pigmentidan  tashqari  qizil
rang  beruvchi  antotsian  pigmenti  ham 
b o ‘ ladi.  Iste’ mol  qilinganligi  sababli  «dengiz  salati»  deb  ataladi.
L a m in a riy a   -   ko‘p  hujayrali  q o ‘ ng‘ ir  suvo‘ti  bo‘ lib,  asosan, 
dengizda  uchraydi  (34-rasm).  Suvo‘tning  tanasi  tasmasimon,  rizo­
idi  bilan  suv  tubiga  birikib  turadi.  Tarkibida  yod  moddasi  ko‘p  uch­
raydi.  Iste’ mol  qilingani  uchun  «dengiz  karami»  deb  ham  ataladi.
Suvo‘tlar  fotosintez  qilishi  tufayli  suvni  kislorod  bilan  ta’ minlaydi, 
suv jonivorlari  uchun  ozuqa  hisoblanadi.  Ayrim  dengiz  suvo‘tlaridan 
yod,  brom  olinadi.  Xlorella  va  xlamidomonadadan  suv  havzalarini 
tozalashda  foydalaniladi.