Biologiya 5 new indd

Respublika
 
Ta'lim Markazi
nadi.  K osach asim o n  x ro m a to fo rid a   yashil  xlorofill  pig m en ti  b o ‘ lishi 
bilan  xlorellaga  o ‘xshaydi.  O rtiq cha  ozuqani  hujayrasida  t o ‘ playdi. 
X la m id o m o n a d a n i  akvarium 
d e vorid a  ham 
uchratish 
mumkin. 
Bu  su vo ‘tdan  ifloslangan  suv  havzalarini  tozalashda  foydalaniladi 
(3 0-ra sm ).
U lo t r ik s   -   xro m a to fo ri  b e lb o g ‘  shaklida  joylash ga n  k o ‘ p  hujay­
rali  yashil  ipsim on  s u vo ‘t  (3 1 -ra sm ).  Tallomi  shoxlanm aydi,  rizoidi 
orqali  suv  tu b ig a   birikadi.  Rizoid  -   y u n o n ch a   ildizga  o ‘xshash  degan 
m a ’ noni  anglatadi,  tuzilishi  b o ‘yicha  ildiz  tu kch a la rig a   o ‘xshaydi. 
Ulotriks  qulay  sha roitd a  jinssiz,  noqulay  sharoitda  jinsiy  k o ‘ payadi. 
Jinssiz  k o ‘ p a ygan da  t o ‘ rt  xivchinli  zo o sp o ra   hosil  qiladi.  Z o o sp o ra - 
lar  xivchinlari  y o rd a m id a   suzib,  u zo q ro q q a   borib  o ‘ rnashadi.  Undan 
yangi  ulotriks  ipi  o ‘ sib  chiqadi.  Jinsiy  k o ‘ payishi  ikki  xivchinli 
izo- 
g a m e ta la r  orqali  am alga  oshadi.  Izogam etalar  b ir-b irig a   o ‘xshaydi. 
Ikkita  izogam eta  q o ‘shilib  zigota  hosil  qiladi.  Zigota  qalin  p o ‘st 
bilan  o ‘ ralib  tinim  davrini  o ‘taydi.  Qulay  sha roitd a  t o ‘ rtta  hujayraga 
b o ‘ linadi.  Har  bir  hujayradan  yangi  ulotriks  ipi  rivojlanadi.
S p i r o g i r a   -   rizoidsiz  k o ‘ p  hujayrali  s u v o ‘t  (3 2 -ra s m ).  Chu- 
c h u k   suv  havzalari  yuzasida  b o s h q a   s u v o ‘tlar  bilan  b irg a  «baqa 
t o ‘ nlarni»  hosil  qiladi.  Tallom i  och  yashil  rangda,  shilim shiq  bilan 
o ‘ ralgan.  X ro m a to fo ri  sp ira ls im o n   buralg an.  S p iro g ira   baliq  va  ba-
3 0 - ra s m .  Xlam ido m on ada .1- xivchin;
2 -  qizil  ko‘zcha;  3 -  hujayra  q o b ig ‘ i; 
4 -  xromatofor;  5 -  yadro;  6 -  sitoplazma; 
7 -  qisqaruvchi  vakuol.
3 1 - r a s m .  Ulotriks.
1 -  yadro;  2 -  xromatofor; 
3 -  sitoplazma.
41

---

q a larning  harakati,  suv  o q im i  ta ’ sirida 
ta llo m in in g   b o ‘ laklarga  b o ‘ linishi  nati- 
ja sid a   k o ‘ payadi.
P o r f ir a   -   qizil  s u vo ‘t  b o ‘ lib,  tallo- 
mi  bir  qavat  hujayralardan  iborat  (33- 
rasm).  Keng,  chetlari  k u n g u ra d o r  qat- 
tananing  uzunligi  bir  m e trda n  oshadi.
3 2 - r a s m .  Spirogira. 
Rizoidi  y o rd a m id a   suv  ostiga  birikib 
1 -  yadro;  2 -  xromatofor; 
o ‘sadi.  D engizda  uchraydi.  X ro m a to fo - 
3 -  sitoplazma. 
rida  xlorofill  p ig m e n tid a n   tashqari  qizil
rang  beruvchi  antotsian  pig m en ti  ham 
b o ‘ ladi.  Iste’ mol  qilinganligi  sababli  «dengiz  salati»  deb  ataladi.
L a m in a r iy a   -   k o ‘ p  hujayrali  q o ‘ n g ‘ ir  s u vo ‘ti  b o ‘ lib,  asosan, 
de ngizd a  uchraydi  (3 4 -ra sm ).  S uvo‘tning  tanasi  tasm asim o n,  rizo­
idi  bilan  suv  tu b ig a   birikib  turadi.  Tarkibida  yod  m o dda si  k o ‘ p  u c h ­
raydi.  Iste’ mol  qilingani  uchun  «dengiz  karami»  deb  ham  ataladi.
S uvo‘tlar  fo to s in te z   qilishi  tufayli  suvni  kislorod  bilan  ta ’ minlaydi, 
suv  jonivorlari  uchun  ozuqa  hisoblanadi.  Ayrim  d e n g iz  s u vo ‘tlaridan 
yod,  brom  olinadi.  Xlorella  va  x la m id o m o n a d a d a n   suv  havzalarini 
tozalashda  foydalaniladi.
edurtm_uz
3 3 - r a s m .   Porfira. 
3 4 - r a s m .   Laminariya.
42

---