|
BIRIKMALAR V
A ULARNI CHIZMALARD
A
TAS
VIRLASH
Boltli birikmalar
Shpilkali birikmalar
Vintli birikmalar
Truba va trubali
birikmalar
Shponkali brikmalar
Payvandlangan
bo’g’inlar
61
Muhandislik va kompyuter grafikasi
V BOB BIRIKMALAR VA ULARNI CHIZMALARDA TASVIRLASH
Hayotda uchraydigan buyumlar detallarning birikmalaridan iborat. Turli jismlarni (geo-
metrik shakllar, mashina detallari, po’lat quymalari, qog’ozlar, tunukalar) ma’lum bir ma-
qsad bilan o’zaro biriktirib yahlit qilinadi.
Detallarni biriktirish har hil usullar bilan bilan amalga oshiriladi. Biriktirish usuliga
ko’ra ajraladigan yoki ajralmaydigan birikmalar bo’ladi.
Jismlarni bir-biridan ajratishda ular sindirilmasa, buklanmasa, yorilmasa, ya’ni
bir-biriga shikast yetmasa, bunday birikma ajratiladigan birikma deyiladi, aks holda ajral
-
maydigan birikma bo’ladi.
Ajraladigan birikma detallari bir-biriga nisbatan harakatlanadigan yoki harakat-
lanmaydigan bo’lishi mumkin. Shunga qarab birikma qo’zg’ladigan va qo’zg’almas deyiladi.
Hayotda ko’p uchrab turadigan rezbali (boltli, shpilkali, fitingli) shponkali va
shlitsali birikmalar ajraladigan birikmalar turiga kiradi.
Parchinlash, payvandlash va yelimlash yo’li bilan hosil qilingan birikmalar ajral-
maydigan birikmalarga kiradi.
BIRIKTIRISH KLASSIFIKATSIYASI
REZBALAR VA REZBALI BIRIKMALAR HAQIDA MA’LUMOTLAR
Rezba turlari
. Rezba tishining profiliga qarab quyidagi asosiy standart turlarga bo’lina
-
di: metrik rezba; dyumli rezba; silindrik truba rezba; konussimon trubali rezba; tropetsiyali
rezba; tirak rezba; to’g’ri to’rt burchakli nostandart rezbalar (5.2-shakl).
5.2-shakl
Rezbalarning shartli tasvirlanishi. Rezbalar tashqi (sterjen sirtida) va ichki (o’yiqlarda)
bo’lishiga
qarab
turlicha
tasvirlanadi.
Sterjen o’qiga parallel bo’lgan tekislikka proyeksiyalar olingan tasvirda sterjendagi rezban-
ing tashqi diammetri (bo’rtib chiqqan qismi) tutash asosiy chiziqlar bilan, ichki diametri
(botiq qismi) esa ingichka tutash chiziqlar bilan tasvirlanadi (5.3-shakl,a)
62
Muhandislik va kompyuter grafikasi
5.3-shakl
Ichki rezbani chizish uchun o’yiqlarni assosiy chiziq bilan ko’rsatilib, rezbani ingichka
tutash chiziq bilan ko’rsatiladi. O’yiq diametrini atrofida ham ingichka tutash chiziq bilan
diametrning to’rtdan uch qismi tasvirlanadi. (5.4-shakl, b).
Sterjenni va uyiq ularning o’qiga perpendikulyar bo’lgan proeksiyalab olingan tas-
virda ingichka tutash chiziq aylananing 3/4 qismiga teng bo’lgan tutash yoy bilan chiziladi.
Bunda yoyning uchlari o’q chiziqlariga tegib turmasligi kerak. Bir tomonga yetmay ikkinchi
tomonga utib ketishi kerak.
Rezba qadami deb uning profilidagi tishlari o’rtasidan o’tgan o’qlar orasidagi masofa
(S) ga aytiladi.
Rezbali buyumlarning uchi. Boltli gaykaga osson o’rnatish uchun boltning uchuga
va gayka uyig’ining boshlanishiga 45º ostida faskalar yasaladi.
Rezbali detallarni qirqim yoki kesim berib shtrihlanganda, tashqi yoki ichki rezba
bo’lishidan qat’iy nazar, shtrih asosiy tutash chiziqlar bilan kesishguncha davom etdiriladi.
Rezbali belgilashda ularning turiga qarab, nomlari qisqartirilib yoziladi: metrik rezba
– M; tropetsiyasimon rezba – Tr; tirak – S; truba silindrik rezba – G; truba konus rezba – R
va rezbalar tashqi diametrinig sonli qiymati qo’yiladi. Masalan: M 20 x 1,5 (diametri 20
mm va qadami 1,5 mm bo’lgan metrik rezba); Tr 22x15 (diametri 22 mm va qadami 15 mm
bo’lgan tropetsiyasimon rezba);
G 1 ½ ‘’(truba silindrik rezbaninig dyuyimda o’lchangan shartli diametri) va h.
k. Rezbalarni chizmada tasvirlanishiga o‘lchamlar qo‘yish 2-shaklda to‘liq ko‘rsatilgan.
5.4-shakl
63
Muhandislik va kompyuter grafikasi
To’g’ri to’rt burchakli rezbalar standartsiz rezbalar turiga kiradi va maxsus rezbalar deb
atalib domkratlar, presslarda ishlatiladi.
Rezbalar doim asosiy tutash chiziqdan 0,8 mm masofa uzoqligida ingichka tutash
chiziq bilan chiziladi. Ko’rinmas ko’rinadigan rezbalar tashqi va ichki diametrlar bo’ylab bir
xil qalinlikdagi shtrix chiziqlar bilan ifodalanadi (5.5-shakl).
5.5-shakl
Agar teshikda yoki panada faska bo’lsa, u holda rezbaning chizig’i faska shakllanish
konusiga o’tuvchi chiziqdan o’tishi kerak.
Chiziqning o’qiga parallel ravishda tekislikda yasalgan tasvirlardan olingan tasvirlarda
faska ko’rsatilmagan (5.6-shakl).
5.6-shakl
Vidali chegara tashqi tish diametri chizig’iga to’g’ri keladi va qattiq asosiy yo’nalish
bilan ifodalanadi.
Agar rezbalar ko’rinmasa, u holda rezbaning chegarasi kesilgan chiziq bilan ko’rsatiladi.
Bir rezbani ko’rsangiz, rezbaning turi, tashqi diametr va o’lchov o’lchovlari ko’rsatilishi
kerak. Misol uchun, M 40 x 1.5 belgisi diametri 40 mm bo’lgan va 1,5 mm gacha bo’lgan
o’lchamli rezbani bildiradi.
Shakl 5.7 chizmada ko’rsatilgan namunalarni ko’rsatadi. Belgisi (*) yorliq belgilari
qo’llaniladigan joylarni belgilaydi.
64
Muhandislik va kompyuter grafikasi
5.7-shakl
Agar rezba silindrsimon kolba yoki konusli bo’lsa, u ohang chizig’ida joylashgan oxirida
o’q bilan uzoq chiziq sifatida tasvirlanadi (5.8-shakl). Rafda rezbaning turi va o’lchamlari
dyuymdagi yozuv mavjud.
5.8-shakl
Misol uchun, G% yozuvi trubaning rezbaning silindrsimon ekanligini bildiradi. 1 dyuym
25,4 mm ga teng.
Konusli rezba P (tashqi tish) yoki Pb (ichki tish) harflari bilan belgilanadi. Masalan, P
1/2 yoki Pb%.
Jadval 5.1 ba’zi bir turdagi rezbalar chizilgan shakldagi misollarni keltirib chiqaradi va
o’qishni tushuntiradi.
65
Muhandislik va kompyuter grafikasi
5.1-Jadval
Uning o’qiga parallel ravishda tekislikdagi tasvirlarda vintli qo’shtirnoq qismlarida faqat
rodning rezbai bilan qoplanmagan rezbaning bir qismi teshikda ko’rsatilgan (5.9-shakl).
Qismlarga va bo’laklarga yopishish chiziqdagi rezbaning tashqi diametri chizig’i bo’ylab va
yuqoriga qarab amalga oshiriladi
teshikda ichki diametrning liniyasi; Har ikkala holatda ham doimo asosiy liniyaga.
5.9-shakl
66
Muhandislik va kompyuter grafikasi
Do'stlaringiz bilan baham: | 
