Biologiya 17 14-04-2022. indd

3.5 AMALIY MASHG‘ULOT. 
O‘SIMLIKLAR (YO‘SIN, QIRQQULOQ, QIRQBO‘G‘IM VA 
URUG‘LI O‘SIMLIK) HAYOT SIKLIDA JINSSIZ VA JINSIY BO‘G‘INLARNING 
GALLANISHINI MODELLASHTIRISH
Maqsad
: Yo‘sin, qirqquloq, qirqbo‘g‘im va urug‘li o‘simlik) hayot siklida jinssiz va jin-
siy bo‘g‘inlarning gallanishini o’rganish
Esga oling! 
Nasllarning gallanishi mexanizmi quyidagicha ifodalanadi. Jinssiz bo’g’inni ifodalov-
chi o’simlikda meyoz bo’linish natijasida gaploid sporalar hosil bo’lib, ulardan ayrim jins-
li yoki ikki jinsli organizm rivojlanadi. Jinsiy bo’g’in davrida gameto�it gaploid gametalar 
hosil qiladi. Urug’lanish jarayonida gaploid gametalar qo’shilib diploid zigota hosil bo’lad. 
Zigotadan yana jinssiz bo’g’in (sporo�it) rivojlanadi
Bizga kerak
: Darslik, ish daftar, rangli qalamlar, marker, plastilin, skalpel, o’sim-
liklarning hayotiy sikliga doir videofragment, proektor, kompyuter.
Xavfsizlik qo idalari: 
Skalpel bilan plastilinni kesganingizda extiyot bo’ling. Qo’lin-
gizdagi plasilin qoldiqlari og’zingizga tushishidan saqlaning
Ishni bajarish tartibi: 
1.Quyidagi topshiriqda qirqquloqlarninglarning hayotiy sikliga mos keluvchi 
bosqichlarni tegishli kataklar ichiga joylang:

---

97
Biologiya 10
2.Qirqquloqlar va yo’sinlarning hayot siklini Venn diagrammasi asosida taxlil 
qiling:
3. Yo’sinlarning hayot sikliga mos keluvchi tushirib qoldirilgan so’zlarni katak-
lar ichiga yozing. Xromasoma to’plamini korsating.
4. Quyidagi rasmdagi gulli o’simlikning hayotiy siklini modelini yasang.
1)A4 formatdagi karton qog’oz oling
2) Gulli o’simlikning gameto�it bo’giniga tegishli elementlarni: changchi, diploid 
mikrosporosit, gaploid mikrospora, vegetativ va generativ hujayradan iborat bo’lgan 
chang donasi, spermiylar, urug’chi, diploid megasporosit, gaploid megaspora, 8 yadroli 
murtak halta, tuxum va markaziy hujayralarni plastilindan yasang.
3) Yasagan elementlaringizni A4 qog’ozning tegishli qismiga to’g’ri ketmaketlikda tar-
tib bilan joylashtiring.
4) Mitoz,meyoz jarayonlari elementlar orasidagi joyini aniqlab to’g’ri joylashtiring.
5) Gulli o’simlikning sporo�it bo’giniga tegishli elementlarni: triploid hujayra va dip-
loid zigota, triploid endosperm va diploid murtakdan iborat urug’, yosh sporo�it, voyaga 
yetgan sporo�itlarni plastilindan yasang. 
6) Yasagan elementlaringizni A4 qog’ozining tegishli qismiga to’g’ri ketmaketlikda 
joylashtiring
7) Sporo�it bo’g’inida o’simlikdagi o’sish va rivojlanish jarayonlari hujayra bo’linishin-
ing qaysi usuliga asoslangan? Marker bilan yozib qo’ying.
8) Modelingizning sporo�it va gameto�it qismlarini marker bilan yozib belgilab qo’ying. 
 Xulosa.
Sporali o’simliklarning hayot siklida qaysi bo’g’in ustunlik qiladi?
Gulli o’simliklarning hayot siklida qaysi bo’g’in ustunlik qiladi?
Bu ustunlik o’simlik uchun qanday ahamiyatga ega?

---

98
Biologiya 10

---

99