Biologik qurollaming turlari va xususiyatlari

Vaksinatsiya (emlash omili) - vaksina, zardob va anti toksini ami inson organizmiga yuborib, odamlarda yuqimli kasalliklarga qarshi qarshilik ko‘rsatish (imunitet) darajasini oshirish tushiniladi. Vaksinatsiya rejaga muvofiq hamda kasallik tarqalgan vaqtda yoki kasallik avj olgan paytda mana shu tadbir tufayli boshqa davlatlar kabi bizning mamlakatda ham yosh bolalargarejali vaksinatsiyani qo‘llanilishi tufayli tabiiy chechak, poliomilit va boshqa kasalliklar tugatib yuborildi.

Qishloq xo‘jalik hayvonlarini zararlash uchun katta shoxli hayvonlar oiati, sibir yarasi (kuydurgisi), sapa, oqsil va boshqa kasalliklami tarqa-

tuvchilar qoilanilib, nafaqat hayvonot dunyosiga, balki insoniyat hayo- tiga ham katta xavf soladi. Masalan: 2001 yilning dastlabki oylarida Buyuk Britaniyada qoramollaming oqsil kasalligi bilan kasallanishi keng miqiyosda tarqalib, bu xavf boshqa Yevropa davlatlariga (Belgiya, Fransiya, Germaniya, Gollandiya, Rossiya va boshqa davlatlarga), hatto

Markaziy Osiyo davlatlariga (Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston, Xitoy, Koreya davlatlariga) va Avstraliya qit’asigacha tarqalganligi ma’lum boidi. Bu kasallikni tarqatuvchisi filtrlanuvchi virus hisoblanadi va ular kasallangan mollar soiagi, peshobi, axlati bilan tashqi muhitga chiqarib atrofdagi barcha narsalami: hayvonlami, buyumlami, joylami, fuqarolami va ulaming kiyim-kechaklarini bu kasallik viruslari bilan zararlaydi. Tashqariga chiqarilgan viruslar darhol nobud bo‘lmay, balki uzoq vaqt tirik qoladi, uzoq masofalarga tarqaladi va o‘sha

yerlardagi hayvonlaming kasallanishiga olib keladi. Kasallik tarqalishining asosiy manbayi: oqsil bilan kasallangan hayvonlar hamda zararlangan joylardan o‘tgan hayvonlar va transport vositalari hisoblanadi. Oqsil kasalligining boshlanish davrida hayvonlaming ishtahasi yo‘- qola boshlaydi, ulaming harorati ko‘tariladi +40-42°C darajagacha chi- qib ketadi, sigirlar beradigan sutini keskin kamaytiradi, mollaming og‘- zidan ipsimon so‘lak oqadi, so‘ngra ulaming og‘zida, tilida va lablarida shishlar (aftalar) paydo bo‘ladi, ular bir-ikki kundan keyin yorila boshlaydi va yarachalarga aylanadi. Shu vaqtda hayvonlardan juda ko p ko‘- piksimon so‘lak oqa boshlaydi. Oqsil kasalligiga qarshi muvaffaqiyatli kurashish uchun bu kasallik bo‘yicha karantinga rioya qilish hamda kasallikka qarshi kurashish bo‘yicha veterenariya-sanitariya qoidalarini bajarish kerak. Kasallangan mollaming: go‘shti, suti, terisi, yungini va boshqa xom ashyolaridan foydalanish man etiladi. Shuning uchun ham oqsil bilan kasallangan mollar, yoqish yoki ko‘mish orqali yo‘q qilib yuboriladi. Zararlangan yem-xashaklar, atrof-muhit va joylami Dezinfeksiya omillarini qoilash orqali epizootik vaziyatni tugatish imkoniyati

yaratiladi.

Qishloq xo‘jalik o‘smliklarini zararlashda esa kartoshka chirishi, zarnburug‘li kasallik tarqatuvchilari hamda qurt-qumursqalar (Kolorado qo‘ng‘izi, chigirtka va boshqalar) va boshqa vositalar orqali amalga oshirilib, epifitotik vaziyat vujudga keladi. Agar bu vaziyat tezda tuga- tilmasa, katta iqtisodiy muammolami yuzaga keltirishi mumkin.

Demak, yuqorida aytilganlardan xulosa qiladigan bo‘lsak, qirg‘in qurollaming hamma turlari nafaqat tirik mavjudotlami jiddiy shikaslan- tiradi, balki tabiat, o‘simlik dunyosi, jamiyki moddiy resurslami zarar- laydi. Shuning uchun biz doimo unday qurollami ishlatishdan ogoh bo‘lib, uning ta’sirlariga qarshi barcha chora-tadbirlami ko‘rib qo‘ygan boHishimiz kerak.