Biolog 10 indd

105-rasm. Yangi turlar 
paydo bo‘lishining fi letik (1), 
duragaylash (2), divergensiya 
(3) yo‘nalishlari.

---

196
turlar tabiatda organizmlarda paydo bo‘lgan kichik o‘zgarishlarning bo‘g‘in-
dan  bo‘g‘inga  irsiylanib,  to‘planib  borishi  hisobiga  vujudga  keladi.  Bir  tur 
doirasidagi  organizmning  har  xil  sharoitga  muvofi qlashuvi  natijasida  bir 
necha  turlar  hosil  bo‘ladi,  106-rasmda  siz  A  turdan  vaqt  o‘tishi  bilan  uchta, 
В turdan ikkita yangi tur kelib chiqqanligini ko‘rib turibsiz. Bu yangi turlardagi 
o‘zgarishlar  o‘z  navbatida  14  ta  yangi  turni  hosil  qilganligi  ifodalangan. 
Ayrim hollarda bir tur asta-sekin o‘zgarib, boshqa turga aylanadi. Turlarning 
son jihatdan ko‘paymay o‘zgarib, E, F turlarning E
10
, F
10
 turlariga aylanganligi 
bunga misol bo‘la oladi.
106-rasm.  Darvin ta’limoti bo‘yicha yangi turlarning paydo bo‘lishi.
Darvindan so‘ng klassik darvinizm bilan genetika, ekologiya, sistematika 
va  boshqa  tabiiy  fanlarning  birlashishi  natijasida  biologik  tur,  uning  tarkibi, 
yangi  turlarning  paydo  bo‘lishi  to‘g‘risida  ko‘p  ma’lumotlar  to‘plandi.  Bu 
ma’lumotlarning  ko‘rsatishicha,  har  qanday  biologik  tur  politipik  tuzilishga 
ega ekanligi, ya’ni bir-biridan ozmi-ko‘pmi morfologik, fi ziologik, ekologik, 
genetik jihatdan farq qilgan individlardan tashkil topganligi yanada oydinlashdi. 
Yangi  turning  paydo  bo‘lishi  ajdod  turning  yagona,  o‘zaro  bog‘liq  bo‘lgan 
genlar, xromosomalar majmuasini buzib, yangi genofondini vujudga keltirish 
orqali amalga oshadi.

---

197
Tur paydo bo‘lishining tiplari ikki xil 
yo‘nalishda kechadi (107-rasm). 
1. Allopatrik yoki geografi k tur paydo 
bo‘lishi.
2. Simpatrik yoki ekologik tur paydo 
bo‘lishi.
Tur  paydo  bo‘lishining  birinchi  turi-
da  geografi k  to‘siqlarning  paydo  bo‘lishi, 
ikkin chi  turida  reproduktiv  to‘siqlarning 
paydo bo‘lishi populatsiyalar o‘rtasida genlar 
almashinuvining to‘xtashiga sabab bo‘ladi.