Biolog 10 indd

Xromosoma mutatsiyalari.  Har  bir  biologik  tur  boshqa  turdan  xromo-
somalarning  soni,  shakli,  hajmi  bilan  farqlanadi.  Xromosoma  strukturasining 
o‘zgarishi bilan bog‘liq mutatsiyalar xromosoma mutatsiyalari deb nomlanadi 
(58-rasm).
Deletsiya  –  xromosoma  o‘rta  qismining  yo‘qolishi;  duplikatsiya  – 
xromosomalar  ayrim  qismlarining  ikki  marotaba  ortishi;  inversiya  – 
xromosoma  ayrim  qismining  o‘z  o‘rnini  180
o
  ga  o‘zgarishi;  translokatsiya  – 
nogomologik xromosomalarning o‘zaro ayrim bo‘laklari bilan o‘rin almashishi.
Genom mutatsiyalari.  Poliploidiya  –  xromosomlar  gaploid  to‘plamining 
karrali ortishi. Olimlar o‘simlik urug‘lariga kolxitsin moddasi bilan ta’sir qilib 

---

107
ko‘plab  poliploid  formalar  oldilar.  Kolxitsin  moddasi  bo‘linish  urchug‘ining 
hosil bo‘lishini buzadi va oqibatda mitozning anafazasida xromosomalar ikki 
qutbga tarqalmay ona hujayra markazida qoladi.
Poliploidiya  ikki  xil  bo‘ladi:  avtopoliploidiya  va  allopoliploidiya. 
Avtopoliploidiya bir turga mansub organizm xromosomalarining karrali ortishi. 
Avtopoliploidlar muvozanatli (4n, 6n, 8n va hokazo) va muvozanatsiz (3n, 5n, 
7n  va  hokazo)ga  ajraladi.  Muvozanatli  avtopoliploidlar  xromosomasi  diploid 
bo‘lgan organizmlarga qaraganda poya, barg, gul, meva urug‘lari yirik bo‘ladi. 
Allopoliploidlar  har  xil  turga  mansub  organizm  xromosomalarining 
birlashishidan hosil bo‘ladi. Allopoliploidiya turlararo duragay organizmlardagi 
xromosoma  to‘plamining  karrali  ortishidir.  XX  asrning  20-yillarida