Biolog 10 indd


-§.  IRSIYATNING  XROMOSOMA  NAZARIYASI



Download 3,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet129/321
Sana17.08.2021
Hajmi3,63 Mb.
#149616
1   ...   125   126   127   128   129   130   131   132   ...   321
Bog'liq
biologiya 10 uzb (1)

19-§.  IRSIYATNING  XROMOSOMA  NAZARIYASI
1906-yilda  U.  Betson  va  R.  Pennet  xushbo‘y  hidli  no‘xat  o‘simliklarini 
cha tish tirib,  chang  donasining  shakli  va  gulning  rangi  keyingi  avlodda 
mustaqil holda irsiylanmasligini, duragaylarda ota-ona formalarining belgilari 
takrorlanishini aniqlashdi. Avlodlarda belgilarning mustaqil holda irsiylanishi 
va erkin kombinatsiyalanishi barcha belgilar uchun xos emasligi ma’lum bo‘ldi. 
Tomas  Morgan  va  uning  shogirdlari  mustaqil  holda  irsiylanmaydigan 
genlar  belgilarining  avloddan  avlodga  o‘tishini  o‘rgandilar.  Agar  G.  Mendel 
o‘z  tajribalarini  no‘xat  o‘simligida  o‘tkazgan  bo‘lsa,  Morgan  uchun  meva 
pashshasi  drozofi la  asosiy  obyekt  bo‘lib  xizmat  qildi.  Drozofi lalar  tajriba 
o‘tkazish uchun juda qu lay obyektdir. Chunki ular laboratoriya sha  roitida tez 
ko‘payadi, xromosomalar soni 8 ga teng. 
Genlarning  mustaqil  kombinatsiyalanishi  qonuni  o‘rganilayotgan  genlar 
nogomologik  xromosomalarda  joylashsagina  o‘rinli  bo‘ladi.  Genlar  soni 
xromo somalar  sonidan  ancha  ko‘p  bo‘lganligi  sababli  bitta  xromosoma da 
juda  ko‘p  genlar  joylashadi  va  birikkan  holda  irsiylanadi.  Bir  xromosomada 
joylashgan genlar majmuyi birikish guruhi deyiladi. 
Organizmdagi genlarning bi ri   kish guruhi shu organizm xromoso malarining 
gaploid  to‘pla mi ga  teng  bo‘ladi.  Jumladan,  makkajo‘xorida  (Zea mays
xromosomaning  gap loid  to‘plami  va  birikish  guruhi  10  ga,  no‘xatda  (Pisum 
sativum)  7  ga,  drozofi la  meva  pashshasida  (Drosophila melanogaster)  4  ga, 
odamda (Homo sapiens) 23 ga teng.
Bu  hodisani  yaxshi  tushunish  maqsadida  drozofi lalarda  ikki  juft  belgilar -
ning nasldan naslga o‘tishi bilan tanishamiz. Drozofi lalarda ta naning kulrang-
ligini belgilovchi gen (A) qora rang geni (a) ustidan dominantlik qiladi. Normal 
qanot geni (B) esa kalta qanotni belgilovchi gen (b) dan ustunlik qiladi. 


89
Kulrang va normal qanotli pashsha-
larni  qora  va  kalta  qanotli  pashshalar 
bilan  chatishtirsak,  birinchi  avlod  bir 
xilliligi  yuzaga  chiqadi,  ya’ni  kulrang 
tanali, normal qanotli pashshalar hosil 
bo‘ladi. 
F
1
 da hosil bo‘lgan kulrang tanali, 
normal qanotli erkak drozofi lalarni qora 
tanali  kalta  qanotli  urg‘ochi  drozofi -
lalar  bilan  o‘zaro  chatishtirilsa,  F
b
  da 
olingan  avlodning  ½  qismini  kulrang 
tanali, normal qanotli, ½ qismini qora 
tanali,  kalta  qanotli  individlar  tashkil 
etadi. Bunday birikishga to‘la birikish 
deyiladi. (46-rasm). 
Agar urg‘ochi digeterozigota pash   -
shani  tahliliy  duragaylash  usulida  tekshirsak,  avvalgi  tajribaga  nisbatan 
boshqacharoq natijani kuzatamiz. Bunda 4 xil variantda belgilarga ega bo‘lgan 
avlod hosil bo‘ladi. Lekin G. Mendel tajribalarida kuzatilgan 1:1:1:1 nisbatdan 
farq  qilib,  ota-onalarinikiga  o‘xshagan  belgilar  ko‘proq  (kulrang  tanali,  uzun 
qanotli  –  41,5%,  qora  tanali,  kalta  qanotli  –  41,5%),  yangi  hosil  bo‘lgan 
belgilar  esa  ancha  kam  (kulrang  tanali,  kalta  qanotli  –  8,5%,  qora  tanali, 
normal  qanotli  –  8,5%)  uchraydi.  Genlar  birikishining  bu  xili  chala  birikish 
deb ataladi (47-rasm). 
Genlar  chala  birikishining  sababini  tushunish  uchun  jinsiy  hujayralarning 
yetilishida  kuzatiladigan  meyoz  jarayonini  eslash  kerak.  Meyoz  I  ning 
profazasida muhim jarayon – krossingover kuzatiladi. Gomologik xromosomalar 
konyugatsiyalashib allel genlarning almashinuvi sodir bo‘ladi. 
Natijada  gametalarning  bir  qismi  yangi  genlar  kombinatsiyasiga  ega 
bo‘ladi.  Shuning  uchun  yangi  avlodda  ota-onalarnikidan  farq  qiluvchi  yan gi 
belgilar kombinatsiyasi vujud ga keladi. Krossingover natijasida hosil bo‘lgan 
gametalar  hamda  shu  gametalardan  hosil  bo‘lgan  avlod  bir  xil  nom  bilan 

Download 3,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   125   126   127   128   129   130   131   132   ...   321




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish