Biolog 10 indd

Organizmdagi  moslanishlarning  nisbiyligi.  Organizmlarning  muhit 
sharoitiga  moslanishi  uzoq  muddatli  tarixiy  jarayonda  tabiiy  tanlanish 
ta’siri  tufayli  paydo  bo‘lgan.  Shunga  qaramay  u  mutlaq  emas,  nisbiydir. 
Moslanishning  nisbiy  xarakterda  ekanligini  juda  ko‘p  dalillar  yordamida 
isbotlash  mumkin.  Organizmda  bir  turdan  saqlanish  uchun  paydo  bo‘lgan 
moslanishlar  boshqa  turdan  himoyalanishda  samara  bermadi.  Masalan, 
cho‘l  toshbaqalarining  kosa lari  ko‘pchilik  yirtqich  hayvonlardan  himoya 
qilsa  ham  burgut,  boltayutar,  sarisor  kabi  yirtqich  qushlardan  himoya  qila 
olmaydi.  Chunki  ular  toshbaqalarni  osmondan  qattiq  yerga  tashlab  parchalab 
yeydilar.  Shunga  o‘xshash  tipratikanning  «tikanli  po‘stini»  ham  uni  yirtqich 
hayvonlardan, xususan, tulkilardan himoya qila olmaydi. Ko‘pchilik hayvonlar, 
va odamlar uchun xavfl i hisoblangan zaharli ilonlarni mangustlar, tipratikanlar, 
cho‘chqalar yeyishi ma’lum. Ari, qovog‘arini aksariyat ko‘pchilik hasharotxo‘r 
qushlar  yemaydi,  lekin  ular  Sirdaryo  atrofi da  uchrovchi  qarchig‘aysimon 
oilasiga  kiruvchi  arixo‘r  qushning  asosiy  ozig‘i  hisoblanadi.  Qaldirg‘ochning 
uzun  qanotlari,  havo  muhitida  foydali  bo‘lsa-da,  yerdagi  harakatlanishiga 
xalaqit beradi. Xuddi shuningdek, tog‘ g‘ozlari barmoqlarining orasidagi parda 
suvda  suzish  uchun  qulay,  lekin  quruqlikda  harakatlanish  uchun  noqulay. 
Hayvonlardagi  yashash  uchun  kurash  tabiiy  tanlanish  ta’sirida  shakllangan 
instinktlar  ba’zan  maqsadga  nomuvofi q  bo‘ladi.  Chunonchi,  tungi  kapalaklar 
oq gullardan nektar yig‘ish instinktiga ega. Shu bilan tungi kapalaklar yorug‘ 
beruvchi  lampaga  yaqinlashib  o‘zlarini  nobud  qilishlarini  har  bir  o‘quvchi 
ko‘rgan.  Bularning  hammasi  organizmlardagi  barcha  moslanishlar  mutlaq 
emas, nisbiy ekanligidan dalolat beradi.

---

191