Biolog 10 indd

Ogohlantiruvchi rang. Ba’zi hayvon lar ning tashqi ko‘rinishi rang-barang 
bo‘lib,  ko‘zga  yaqqol  tashlanadi.  Tillaqo‘ng‘iz,  tugmachaqo‘ng‘iz,  qovo g‘ari, 
tukli ari, ko‘pgina kapalaklar, «do‘st-dushman» ko‘ zi  ga yaqqol tashla nib, o‘z 
ranglari bilan ularni «ogohlantiradilar». Odatda bunday ogoh lanti ruvchi rangga 
ega  hay vonlar ning  dushmanlardan  himoya  qiladigan  qo‘shim cha  vositalari 
mavjud.  Ularning  xususiy  himoya  vositalariga  tanada  ishlab  chiqarila digan 
qo‘lansa  hidlar,  zaharli  suyuqliklar,  tananing  tuklar  bilan  qoplanganligi, 

---

186
nayzalar va hokazolar kiradi. Masalan, xonqizi qo‘ng‘izi zaharli suyuqlik ajrat-
gani uchun qushlar ularni cho‘qimaydilar.
Mimikriya. Ba’zi hollarda dushmanlari tomonidan ko‘p qiriladigan hayvon -
lar tanasining rangi, shakli bilan «ogohlantiruvchi rangli» organizmlarga taqlid 
qiladi. 
100-rasm. 
Hayvonlarda 
maskirovka. 
1 – beshiktervatar; 
2 – chupchik; 
3 – ko‘lbuqa; 
4 – dengiz toychasi; 
5 – lattachi baliq; 
6 – dengiz 
     masxarabozi; 
7 – ninabaliq.
Kushandalari  tomonidan  ko‘p  qiriladigan  himoyasiz  hayvonlarning  «ogoh-
lantiruvchi  rangli»  kam  qiriladigan  organizmlarga  taqlid  qilishi  mimikriya 
hodisasi deb ataladi. Ba’zi bir pashshalarning va ayrim kapalak turlarining rang 
jihatdan  arilarga,  suvaraklarning  tugmachaqo‘ng‘izlarga  o‘xshashligi,  zaharsiz 
ilonlarning zaharli ilonlar rangida bo‘lishlari mimikriya hodisasiga misoldir (101-
rasm).  Shuni  qayd  qilish  lozimki,  himoya  va  ogohlantiruvchi  ranglar  hayvon 
xatti-harakati bilan bog‘langan holda yanada samarali natija beradi. 
Qamishzorlarda  yashovchi  ko‘lbuqa  qushi  patlarining  rangi  bilan  qa-
mishlarni  eslatadi.  Shunga  qaramay  biror  xavf  sezilsa,  u  darrov  bo‘ynini 
cho‘zib, tumshug‘ini ko‘targan holda qimirlamay turadi. Bunday vaziyatda uni 
dushmani payqamay qoladi.

---

187
101-rasm. Hayvonlarda 
«ogohlantiruvchi» rang va mimikriya 
hodisasi.
1 – belyanka; 
2 – zaharli gelekonius kapalagi; 
3 – oynasimon kapalak;
4 – g‘o‘ng‘illovchi pashsha; 
5 – oddiy ari; 
6 – zaharli korall aspidi; 
7 – zaharsiz amerika suviloni; 
8 – «xonqizi» qo‘ng‘izi; 
9 – suvarak.
Rang  va  shakl  jihatidan  taqlid  qilish  faqat  organizmlargagina  emas,  hat-
to  tuxumlarga  ham  xos.  Masalan,  kakku  qush  boshqa  qush lar  singari  in 
qurmaydi  va  tuxumini  mayda  qushlar  –  qorayaloqlar,  jiblaji bonlar,  bulbul, 
sirchumchuqlarning  inlariga  qo‘yadi.  Eng  muhimi  shundan  ibo rat ki,  kakku 
tuxum qo‘yishdan oldin ana shu qushlarning inlaridagi tuxum lar ni ko‘rib ularga 
taqlid  qilib  tuxum  qo‘yadi  va  uning  qo‘ygan  tuxum larining  rangi,  hajmi  in 
egalarining tuxumlariga o‘xshash bo‘ladi.