Biolog 10 indd

+
)
 
ionlarini  vodorod  atomlariga  aylantirishga  sarfl anadi. 
Natijada  suv  fotolizga  uchraydi.  Yorug‘lik  energiyasi  ta’sirida  suvning 
parchalanishi  fotoliz  deyiladi.  Hosil  bo‘lgan  vodorod  atomlari  NADF  (niko -
-
tinamidadynindinukleotidfosfat)  molekulalari  –  akseptorlarga  birikib,  ener-
giyaga  boy  NADF·H  hosil  bo‘ladi.  OH
–
  (gidroksil)  ionlari  elektronlarini 
xlorofi ll molekulasiga uzatib, OH radikallariga aylanadi, radikallarning o‘zaro 
ta’sirlashuvidan suv va molekular kislorod hosil bo‘ladi.
Fotosintez  jarayonining  yorug‘lik  bosqichida  oxirgi  mahsulotlar  sifatida 
O
2
, ATF, NADF·H hosil bo‘ladi. Molekular kislorod atmosferaga chiqariladi, 
energiyaga boy ATF va NADF·H qorong‘ilik bosqichi reaksiyalariga sarfl anadi. 
Fotosintezning  qorong‘ilik  bosqichi  xloroplastlarning  stroma  qismida 
amalga oshadi, bunda boshlang‘ich mahsulotlar sifatida CO
2
, ATF, NADF·H 
qatnashadi. NADF molekulasi tarkibidagi H atomlari va CO
2 
molekulalari ATF 
energiyasi hisobiga birikib, birlamchi uglevod – glukoza sintezlanadi.
Fotosintezning umumiy reaksiyasi
12H
2
O + 6СO
2
 = C
6
H
12
O
6
 + 6O
2
 + 6H
2
O
Suvning fotolizi
12H
2
O = 6O
2
 + 24H + 24 ē
NADF
·
Н  ning hosil bo‘lishi
24NADF + 24H + 24 ē = 24 NADF·H 
Fotofosforlanish
18ADF + H
3
PO
4
= 18ATF
Yorug‘lik reaksiyalari
12H
2
O + 24NADF + 18ADF + 18H
3
PO
4
= 
6O
2
 + 24NADF·H + 18ATF
Qorong‘ilik reaksiyalari
6CO
2
 + 24NADF·H  + 18ATF = 
C
6
H
12
O
6
 + 24NADF + 18ADF +18H
3
PO
4
 + 6H
2
O
24-rasm. 
Xloroplastning tuzilishi.

---

45
Fotosintez  jarayonida  hosil  bo‘lgan  birlamchi  uglevodlar  bir  qator 
reaksiyalar natijasida boshqa organik moddalarga, ya’ni aminokislota va yog‘ 
kislotalarga  aylanadi,  ulardan  esa  oqsil  va  lipidlar  sintezlanadi.  Bu  organik 
moddalar  oziq  zanjiri  orqali  geterotrof  organizmlarga  o‘tadi.  Fotosintezda 
atmosferaga  ajralib  chiqqan  erkin  kislorod  esa  aerob  organizmlarning  nafas 
olishi uchun sarfl anadi. Yoqilg‘i sifatida foydalaniladigan ko‘mir, neft, gaz, torf 
kabi  qazilma  boyliklar  million  yillar  avval  yashagan  qadimgi  o‘simliklarning 
qoldiqlaridan hosil bo‘lgan.