Biolog 10 indd

Jinssiz  ko‘payish.  Jinssiz  ko‘payish  tabiatda  keng  tarqalgan  bo‘lib,  bir 
hujayrali va ko‘p hujayrali organizmlarda kuzatiladi. 
Jinssiz ko‘payishga xos xususiyatlar: ko‘payishda faqat bitta ona organizm 
ishtirok etadi, somatik hujayralar yordamida amalga oshadi, mitoz jarayoniga 
asoslangan,  hosil  bo‘lgan  yangi  organizm  ona  organizmning  genetik  jihatdan 
aynan nusxasi bo‘ladi.
Jinssiz ko‘payishning evolutsiyadagi ahamiyati. Qulay sharoitda individ-
larning  tez  va  ko‘p  nasl  qoldirishini  ta’minlashdir.  Lekin  jinssiz  ko‘payishda 
organizmning  yangi  muhit  sharoitiga  moslanishni  ta’minlovchi  genetik 
axborotning o‘zgarishi, almashinishi va xilma-xillikning ortishi kuzatilmaydi. 
Shuning uchun ham ko‘pchilik organizmlar nafaqat jinssiz balki jinsiy usulda 
ham ko‘payadi.
Oddiy  binar bo‘linish  prokariot  organizmlarda 
kuzatiladi.  Prokariot  hujayraning  halqasimon  DNK-
si  replikatsiyalanadi,  hujayra  o‘rtasida  to‘siq  hosil 
bo‘lib,  hujayra  ikkiga  bo‘linadi  (35-rasm).  Bir 
hujayrali  sodda  hayvonlardan  amyoba,  evglena, 
infuzoriya kabi hayvonlarning binar bo‘linishi mitoz 
jarayoniga asoslangan. 
Bezgak paraziti hayot siklida shizogoniya – ko‘p 
bo‘linish  sodir  bo‘ladi.  Hujayra  yadrosi  bir  necha 
marta mitoz bo‘linib, yosh hujayralarni hosil qiladi. 
Xlorella, 
xlamidomonada 
kabi 
suvo‘tlari, 
zamburug‘lar  sporalar orqali  ko‘payadi.  Sporalar 
mitoz  usulida  hosil  bo‘ladigan  gaploid  hujayralar 
bo‘lib, tarqalishga xizmat qiladi. 
Infuzoriya tufelkaning binar bo‘linishi
Achitqi zamburug‘ining kurtaklanib ko‘payishi
Xlamidomonadaning sporalar orqali 
ko‘payishi
Bezgak parazitining eritrotsit hujayrasida 
ko‘payishi