Biolog 10 indd

Hujayrada irsiy axborotning amalga oshirilishi. Organizmlar hayotining 
asosiy sharti, bu – hujayralar oqsil molekulasining sintezlay olish qobiliyatidir. 
Har bir tur boshqa turlardan farqlanuvchi, unikal oqsillar to‘plamiga ega. Turli 
organizmlarda bir xil funksiyani bajaradigan oqsillar ham aminokislotalar soni 
va izchilligi bilan farqlanadi. Muhim hayotiy funksiyalarni bajaruvchi oqsillar 
barcha organizmlarda o‘xshash bo‘ladi.
Tashqi  muhitdan  ovqat  tarkibida  qabul  qilingan  oqsillar  bevosita 
shu  organizmning  hujayralari  oqsillari  o‘rnini  bosa  olmaydi.  Bu  oqsillar 
organizm  larning  hazm  qilish  organlarida  aminokislotalarga  parchalanadi.  Bu 

---

48
49
aminokislotalar  ichakdan  qonga  so‘rilib,  hujayralarga  yetib  boradi.  Genetik 
axborot  asosida  har  bir  hujayra  o‘ziga  xos  bo‘lgan  oqsillarni  sintezlaydi. 
Oqsillarning  faoliyat  ko‘rsatish  muddati  cheklangan  bo‘lib,  ma’lum  vaqtdan 
so‘ng ular parchalanadi. Ularning o‘rniga to‘xtovsiz yangi oqsillar hosil bo‘ladi. 
Oqsillar  strukturasini  DNKdagi  nukleotidlar  ketma-ketligi  belgilaydi. 
Oqsillarning  birlamchi  strukturasi  haqidagi  genetik  axborotlar DNK  zanjirida 
nukleotidlar  izchilligi  tarzida  birin-ketin  joylashgan.  DNKning  bir  polipeptid 
zanjiridagi aminokislotalar yoki ribosomal va transport RNK molekulalaridagi 
nukleotidlar izchilligini belgilaydigan bir qismi gen deb ataladi. 
25-rasm. Genetik kod. Izoh: AUG – start kodon; UAA, UAG, UGA
 terninator – stop kodonlar.
Oqsillar  tarkibiga  kiruvchi  har  bir  aminokislotaning  nuklein  kislotalarda 
ketma-ket  joylashgan  uchta  nukleotid  (triplet,  kodon)  yordamida  ifodalanishi