Biolog 10 indd

Odam  irqlari. 
Zamonaviy  odamlarning  hammasi  bitta  «homo sapiens 
sapiens»  turiga  mansub.  Insoniyatning  birligi,  uning  kelib  chiqishining 
umumiyligi,  tuzilishining  o‘xshashligi  turli  xalqlar  orasidagi nikohdan  sog‘lom 
avlod  tug‘ilishi  bilan  tasdiqlanadi.  Homo  sapiens  sapiens  turining  ichida  yirik 
sistematik  guruhlar  –  irqlar  mavjud.  Irqlar  bir-birlaridan,  terisining  rangi, 
ko‘zining, burnining, labining shakli, tanasining proporsiyasi, ba’zi biokimyoviy 

---

234
235
ko‘rsatkichlari, ekologik, xulq-atvor va boshqa biologik xususiyatlari bilan farq 
qiladilar.  Hozirda  odamlarning  3  ta  katta  irqlari  farqlanadi. 
Yevropoid  irqqa  mansub  odamlar  terisi  och  rangda  (oq  tanli),  sochlari 
tekis  yoki  to‘lqinsimon,  rangi  sarg‘ish  yoki  qo‘ng‘ir,  ko‘zlari  ko‘k  yoki 
kulrang-yashil,  lablari  yupqa,  burni  ingichka,  erkaklarida  soqol-mo‘ylovlari 
yaxshi  o‘sadi.   
Mongoloid irqqa mansub odamlarning terisi qora mag‘iz, sarg‘ish, ko‘zlari 
qo‘y ko‘z, sochlari tekis, qattiq va qora, yuqorigi qovog‘i osilgan. Mongoloid 
irq  vakillari  asosan  Osiyoda  tarqalgan,  lekin  migratsiya  natijasida  ular  yer 
shari  bo‘ylab  tarqalib  ketganlar.
Negroid  irq  –  terisi  qora,  sochlari  jingalak,  qora,  burni  keng  va  yassi, 
qo‘y ko‘z. Ko‘pchilik vakillarida qalin lablari kalla skeletining jag‘ qismidan 
turtib  chiqqan  bo‘ladi. 
Olimlar  fi kriga  ko‘ra,  hozirgi  zamon  odami  shakllanish  jarayonida  uning 
dastlabki vatani hisoblangan Janubiy-Sharqiy Osiyo va unga qo‘shni Shimoliy 
Afrikada  ikki  irq  –  janubi-g‘arbiy  va  shimoliy-sharqiy  irqlar  paydo  bo‘lgan. 
Birinchi  tarmoq  keyinchalik  yevropeoid  va  negroid  irqlari,  ikkinchisi  esa 
mongoloid  irqining  kelib  chiqishiga  sabab  bo‘lgan. 
Irqlarning  kelib  chiqishi,  tabiiy  tanlanish,  mutatsiya,  alohidalanish, 
populatsiyalarning  aralashib  ketishi  kabi  omillarga  bog‘liq.  Irqlarning 
shakllanishining  ilk  bosqichida  tabiiy  tanlanish  muhim  ahamiyatga  ega 
bo‘lgan. Tabiiy tanlanish, muayyan sharoitda hayot faoliyatini yuksaltiradigan, 
adaptiv  belgilarning  populatsiyada  saqlanishi  va  ko‘payishiga  sabab  bo‘lgan.