Biolog 10 indd

Ogohlantiruvchi rang. Ba’zi hayvon lar ning tashqi ko‘rinishi rang-barang 
bo‘lib,  ko‘zga  yaqqol  tashlanadi.  Tillaqo‘ng‘iz,  tugmachaqo‘ng‘iz,  qovo g‘ari, 
tukli ari, ko‘pgina kapalaklar, «do‘st-dushman» ko‘ zi  ga yaqqol tashla nib, o‘z 
ranglari bilan ularni «ogohlantiradilar». Odatda bunday ogoh lanti ruvchi rangga 
ega  hay vonlar ning  dushmanlardan  himoya  qiladigan  qo‘shim cha  vositalari 
mavjud.  Ularning  xususiy  himoya  vositalariga  tanada  ishlab  chiqarila digan 
qo‘lansa  hidlar,  zaharli  suyuqliklar,  tananing  tuklar  bilan  qoplanganligi, 

---

186
187
nayzalar va hokazolar kiradi. Masalan, xonqizi qo‘ng‘izi zaharli suyuqlik ajrat-
gani uchun qushlar ularni cho‘qimaydilar.
Mimikriya. Ba’zi hollarda dushmanlari tomonidan ko‘p qiriladigan hayvon -
lar tanasining rangi, shakli bilan «ogohlantiruvchi rangli» organizmlarga taqlid 
qiladi. 
100-rasm. 
Hayvonlarda 
maskirovka. 
1 – beshiktervatar; 
2 – chupchik; 
3 – ko‘lbuqa; 
4 – dengiz toychasi; 
5 – lattachi baliq; 
6 – dengiz 
     «masxarabozi»; 
7 – ninabaliq.
Kushandalari tomonidan ko‘p qiriladigan himoyasiz hayvonlarning «ogoh-
lantiruvchi  rangi»  kam  qiriladigan  organizmlarga  taqlid  qilishi  mimikriya 
hodisasi  deb  ataladi.  Ba’zi  bir  pashshalarning  ayrim  kapalak  turlarining  rang 
jihatdan arilarga, suvaraklarning tugmacha qo‘ng‘izlarga, zaharsiz ilonlarning 
zaharli  ilonlar  rangida  bo‘lishlari  mimikriya  hodisasiga  misoldir  (101-rasm). 
Shuni  qayd  qilish  lozimki,  himoya  va  ogohlantiruvchi  ranglar  hayvon  xatti-
harakati bilan bog‘langan holda yanada samarali natija beradi. 
Qamishzorlarda  yashovchi  ko‘lbuqa  qushi  patlarining  rangi  bilan  qa-
mishlarni  eslatadi.  Shunga  qaramay  biror  xavf  sezilsa,  u  darrov  bo‘ynini 
cho‘zib, tumshug‘ini ko‘targan holda qimirlamay turadi. Bunday vaziyatda uni 
dushmani payqamay qoladi.
101-rasm. Hayvonlarda 
«ogohlantiruvchi» rang va mimikriya 
hodisasi.
1 – belyanka; 
2 – zaharli gelekonius kapalagi; 
3 – oynasimon kapalak;
4 – g‘o‘ng‘illovchi pashsha; 
5 – oddiy ari; 
6 – zaharli korall aspidi; 
7 – zaharsiz amerika suviloni; 
8 – «xonqizi» qo‘ng‘izi; 
9 – suvarak.
Rang  va  shakl  jihatidan  taqlid  qilish  faqat  organizmlargagina  emas,  hat-
to  tuxumlarga  ham  xos.  Masalan,  kakku  qush  urchishi  uchun  boshqa  qush lar 
singari  in  qurmaydi  va  tuxumini  mayda  qushlar  –  qorayaloqlar,  jiblaji bonlar, 
bulbul,  sirchumchuqlarning  inlariga  qo‘yadi.  Eng  muhimi  shundan  ibo rat ki, 
kakku tuxum qo‘yishdan oldin ana shu qushlarning inlaridagi tuxum lar ni ko‘rib 
ularga taqlid qilib tuxum qo‘yadi va uning qo‘ygan tuxum larining rangi, hajmi 
in egalarining tuxumlariga o‘xshash bo‘ladi.