Biolog 10 indd

56-rasm. Genlarning o‘zaro 1:4:6:4:1 nisbatda polimer 
ta’siri. 
noallel  gen  ishtirokida  F
2 
da  fenotip  bo‘yicha  nisbat  15:1  bo‘ladi.  Masalan, 
jag‘jag‘  o‘simligida  qo‘zoqcha  mevasi  uchburchak  va  tuxumsimon  shaklda 
bo‘ladi. Agar qo‘zoqchasi uchburchak jag‘jag‘ bilan qo‘zoqchasi tuxumsimon 
shakldagi jag‘jag‘ chatishtirilsa, F
1
 avlodda qo‘zoqcha mevalarning uchburchak 
shakli  hosil  bo‘ladi,  F
2
  duragaylarining  15/16  qismi  uchburchak,  1/16  qismi 
esa tuxumsimon shakldagi mevaga ega bo‘ladi.
Pleyotropiya.  Genlarning  ko‘p  tomonlama  ta’siri  pleyotropiya  deyiladi. 
Genlarning pleyotrop ta’siri biokimyoviy tabiatga ega: bitta gen nazorati ostida 
hosil bo‘ladigan bitta oqsil – ferment nafaqat bitta belgining yuzaga chiqishiga, 
shuningdek,  boshqa  turli  xil  belgi  va  xususiyatlarga  ham  ta’sir  etib,  ularda 
o‘zgarishlarni  keltirib  chiqaradi.  Genlarning  pleyotrop  ta’siri  birinchi  marta 
G.  Mendel  tomonidan  aniqlangan,  bunda  u  to‘q  qizil  gulli  o‘simliklarning 
barg qo‘ltig‘ida qizil dog‘larni, urug‘ po‘sti esa kulrang yoki qo‘ng‘ir rangda 
bo‘lishini  kuzatgan.  Bunday  belgilarning  rivojlanishi  bitta  irsiy  omil  (gen) 
ta’sirida amalga oshadi. 
Odamda  retsessiv  irsiy  kasallik  –  o‘roqsimon  anemiya  uchraydi.  Gemo -
g lobin molekulasida aminokislotalardan birining o‘rin almashib qolishi eritrotsit 
shaklining o‘zgarishiga olib keladi. Shu bilan bir vaqtda yurak-qon tomir, nerv, 
ovqat  hazm  qilish,  ayirish  sistemalarida  chuqur  o‘zgarishlar  yuzaga  chiqadi. 
Mazkur kasallik bo‘yicha gomozigota organizm bolalikda nobud bo‘ladi. 
Shunday  qilib,  «gen  belgining  rivojlanishini  belgilaydi»  degan  ibora 
ma’lum  darajada  shartlidir,  chunki  genning  ta’siri  boshqa  genlarga  bog‘liq. 
Genlarning  o‘zaro  ta’siri  yuzaga  chiqishiga  tashqi  muhit  omillari  ham  ta’sir 
ko‘rsatadi. Genotip o‘zaro ta’sirlashadigan genlar sistemasidir.