Biolog 10 indd

α  va  β  zanjirlari  o‘zaro  farq  qilsa  ham,  ulardagi  aminokislotalarning 
joylanish izchilligi bir-biriga o‘xshash. Bu holat gemoglobin α va β zanjirlari 
tarixiy  jarayonda  yagona  polipeptid  zanjir  divergensiyasi  natijasida  paydo 
bo‘lganligidan  dalolat  beradi.  Organik  olamning  tarixiy  taraqqiyotida  turli 
hayvon  guruhlarida  mutatsion  o‘zgaruvchanlik  tufayli  α  va  β  zanjirda  ham 
aminokislotalar almashinuvi sodir bo‘lgan.
17, 18-jadval
Odam va boshqa hayvonlar gemoglobin 
zanjiridagi aminokislotalar tarkibidagi 
farq (V. Grant bo‘yicha)
Odam va boshqa organizmlarning 
S sitoxromi aminokislotalar 
tarkibidagi farq (V. Grant bo‘yicha)
Turlar
Farqlar soni
α zanjir β zanjir
Odam – shimpanze
0
0
Odam – gorilla
1
1
Odam – ot
18
25
Odam – echki
20–21
28–33
Odam – sichqon
16-19
25
Odam – quyon
25
14
Turlar
Farqlar soni
Odam – makaka
1
Odam – ot
12
Odam – kaptar
12
Odam – ilon
14
Odam – baqa
18
Odam – akula
24
Odam – drozofi la
29
Odam – bug‘doy
43
Odam – neyrospora
48
17-jadvalda  keltirilgan  ma’lu mot lardan  ko‘rinib  turibdiki,  odam  va 
odamsimon maymunlar gemog lobini aminokislotalar izchilligi bo‘yicha deyarli 
o‘xshash,  lekin  odam  bilan  sutemizuvchi  hayvon lar ning  boshqa  turkumlari 
orasidagi farq juda katta bo‘lib, 14–33 ga teng. Shunga o‘xshash ma’lumotlar 
odam  va  drozofi la  bilan  boshqa  organizmlarning  sitoxrom  S  oqsili ning 
aminokislotalar tarkibini taq qoslaganda ham ko‘zga tashl anadi.
Oqsil  evolutsiyasi  darajasining  tez ligi  yil  davomida  uning  tarkibidagi 
aminokislotalar  almashinuvi  bilan  bel gilansa,  genlarning  evolutsion  tezligi 
nukleotidlar almashinuvini aniqlash orqali bilinadi. 
Odatda sistematik jihatdan bir-biriga yaqin turlarda mutatsiyalar soni kam, uzoq 
turlarda  esa  aksincha,  ko‘p  bo‘ladi.  Shu  sababli,  masalan,  odam  DNK  molekula 
tuzilishi makaka maymuni DNK tuzilishiga 66% o‘xshash bo‘lsa, ho‘kiznikiga 28%, 

---

202
203
kalamushnikiga 17%, lasos balig‘inikiga 8%, ichak tayoqchasi bakteriyasiga atigi 2% 
o‘xshashligi aniqlangan.