Biolog 10 indd

Organizmdagi  moslanishlarning  nisbiyligi.  Organizmlarning  muhit 
sharoitiga  moslanishi  uzoq  muddatli  tarixiy  jarayonda  tabiiy  tanlanish  ta’siri 
tufayli paydo bo‘lgan. Shunga qaramay u mutlaq emas, nisbiydir. Moslanishning 
nisbiy  xarakterda  ekanligini  juda  ko‘p  dalillar  yordamida  isbotlash  mumkin. 
Organizmda  bir  turdan  saqlanish  uchun  paydo  bo‘lgan  moslanishlar  boshqa 
turdan himoyalanishda samara bermadi. Masalan, cho‘l toshbaqalarining kosa-
lari  ko‘pchilik  yirtqich  hayvonlardan  himoya  qilsa  ham  burgut,  boltayutar, 
sarisor kabi yirtqich qushlardan himoya qila olmaydi. Chunki ular toshbaqalarni 
osmondan  qattiq  yerga  tashlab  parchalab  yeydilar.  Shunga  o‘xshash 
tipratikanning  «tikanli  po‘stini»  ham  uni  na  yirtqich  hayvonlardan,  xususan, 
tulkilardan himoya qila olmaydi. Ko‘pchilik hayvonlar, odamlar uchun xavfl i 
hisoblangan  zaharli  ilonlarni  mangustlar,  tipratikanlar,  cho‘chqalar  yeyishi 
ma’lum.  Ari,  qovog‘arini  aksariyat  ko‘pchilik  hasharotxo‘r  qushlar  yemaydi, 
lekin  ular  Sirdaryo  atrofi da  uchrovchi  qarchig‘aysimon  oilasiga  kiruvchi 
arixo‘r  qushning  asosiy  ozig‘i  hisoblanadi.  Qaldirg‘ochning  uzun  qanotlari, 
havo  muhitida  foydali  bo‘lsa-da,  yerdagi  harakatlanishiga  xalaqit  beradi. 
Xuddi  shuningdek  tog‘  g‘ozlari  barmoqlarining  orasidagi  parda  suvda  suzish 
uchun  qulay,  lekin  quruqlikda  harakatlanish  uchun  noqulay.  Hayvonlardagi 
yashash uchun kurash tabiiy tanlanish ta’sirida shakllangan instinktlar ba’zan 
maqsadga nomuvofi q bo‘ladi. Chunonchi, tungi kapalaklar oq gullardan nektar 
yig‘ish  instinktiga  ega.  Shu  bilan  tungi  kapalaklar  yorug‘  beruvchi  lampaga 
yaqinlashib  o‘zlarini  nobud  qilishlarini  har  bir  o‘quvchi  ko‘rgan.  Bularning 
hammasi organizmlardagi barcha moslanishlar mutlaq emas, nisbiy ekanligidan 
dalolat beradi.