Biokimyo pmd

Giperlipoproteinemiyalar

Qonda tashiladigan lipidlarning umumiy miqdori ovqatlanish

maromiga, uning tarkibiga, inson yoshiga, uning yashash  sharoitiga,

shu jumladan, iqlimi va yilning fasllariga ma’lum darajada bog‘liq

bo‘ladi. Bu ko‘rsatkich hatto bir kecha-kunduz davomida ham sezilarli

darajada o‘zgarib boradi. Gap shundaki, ovqat yeyilgandan keyin 4-5

soat davomida qonda lipoproteidlar konsentratsiyasi xilomikronlar

hisobiga ortib boradi. Qondagi lipidlar umumiy miqdorini aniqlash

uchun qon nonushtadan oldin olinadi. Bunday qonda xilomikronlar

bo‘lmaydi va faqat ZJPL (lipidlar umumiy miqdorining 15 foiz). ZPL

(60%) va ZYL (25%) mavjud bo‘lib, ular birgalikda qondagi lipidlarning

umumiy miqdorini tashkil etadi. Qonning bu ko‘rsatkichi Ozbekiston

sharoitida yashovchi odamlarda qonidagiga qaraganda  anchagina past

darajada bo‘lib, 630-670 mg % (ortacha 650±11,3mg %) ga teng

(O.A.Abrarov, A.R.Isroilov, 1985). Qondagi triglitserid va xolesterinlar

lipoproteinlar tarkibida bo‘ladi. Triglitseridlarning qondagi

konsentratsiyasi 105-120 (ortacha 113±3,7) g %ni tashkil etadi,

xolesterinning umumiy miqdori 165,0±176,0 mg % atrofida bo‘lib,

ortacha 170±3,3 mg %ni tashkil etadi. Uning 13,0% ZJPL tarkibida,

67,0% ZPL va 20,0% ZYL tarkibida bo‘ladi (O.A.Abrarov, A.R.Israilov,

1985; O.A.Levkovich, 1994).

Qonda lipoproteinlar konsentratsiyasining me’yordan ortib ketishi

lipoproteinemiya deyiladi. Bunda bir yola xolesterin va triglitseridlar

miqdori ham ko‘payadi. Xolesterin miqdorining ortishi ZPL va ZYL

lar konsentratsiyasi bilan bog‘liq bo‘lsa, triglitseridlar konsentratsiyasi

esa xilomikronlar va ZJPLlar miqdori bilan bog‘liq. Shunga ko‘ra

lipoproteinemiyalarning uchta shakli tafovut etiladi:

- Giperxolesterinemiya (ZPL yoki ZYL konsentratsiyasi ortgan).

- Gipertriglitserinemiya (xilomikronlar yoki EJPL konsentratsiyasi

oshgan).

- Aralash shakli.

Kelib chiqish mexanizmiga ko‘ra giperlipoproteinemiyalarning

birlamchi (tug‘ma) va ikkilamchi (turmushda orttirilgan) xillari farq

qilinadi. Tug‘ma giperlipoproteinemiyaga lipoproteinlipazaning

tug‘ilishdan nuqsonli, ya’ni faolligi ancha pasaygan holda bo‘lishi bilan

bog‘liq bo‘lgan giperxilomikronemiya hamda ZPL katabolizmining

pasayishi tufayli vujudga keladigan giperxolesterinemiya yoki 

β−

lipoproteinemiyalar misol bo‘la oladi. Ikkilamchi giperlipo-

proteinemiyalar qandli diabet, surunkali gepatit va alkogolizm kabi

kasalliklarda kuzatiladi.

---

252