Biokimyo pmd

Oqsillarning birlamchi strukturasi

Oqsillarning birlamchi strukturasi deb, aminokislotalarni polipeptid

zanjirida ketma-ket joylanish tartibiga aytiladi. Oqsilning birlamchi

strukturasi aminokislotalarning sifat va miqdoriga bog‘liq bo‘ladi.

Birlamchi struktura asosini peptid bog‘lari tashkil etadi.

Peptid bog‘larining o‘ziga xos xususiyatlari bo‘lib, ya’ni ulardagi

hamma atomlar bog‘larining bir tekislikdaligi bo‘ladi (3-rasm, a, b).

Ular ikki xil shaklda, ya’ni keto- hamda yenol- shakllarida bo‘ladi.

 3-rasm.   A. Peptid sintezi                       B.Peptid bog‘i mezomeriyasi

Undan tashqari aminokislotalar sis- va trans- izomer shaklda ham

uchraydi. Fazoda aminokislotalar o‘zaro vodorod bog‘i hosil qilish

xossasiga ega. Oqsil molekulasida polipeptid zanjirining -NH

2

 tutgan

oxiriga N- oxiri va -COOH tutgan oxiriga esa C-oxiri deb ataladi.

N - oxirgi aminokislota qoldig‘ini Sanger va Edman usullari bo‘yicha

oqsil dinitroftorbenzol (DNFB) bilan reaksiyaga kiritiladi. Bu reaktiv

erkin holdagi aminoguruh bilan reaksiyaga kirishadi va DNF-oqsil

birikmasini hosil qiladi.

---

21

Hosil bo‘lgan DNF-oqsil gidrolizlanganda N-oxirgi aminokislota

qoldig‘i ajralib chiqadi. Shunday qilib, oqsilning birlamchi strukturasini

o‘rganish mumkin.

Edman usuli bo‘yicha oqsil fenilizotiotsionat reaktivi bilan

reaksiyaga kiritiladi. Fenilizotiotsianat oqsilning N - oxirgi

aminokislotasi bilan birikadi.

---

22

Hosil bo‘lgan birikmaga suvsiz HCl ta’sir ettirilsa oxirgi

aminokislota feniltiogidantoinga aylanadi. Oqsil molekulasining qolgan

qismi erkin holda ajralib chiqadi.

C-oxiri aminokislota qoldig‘ini aniqlashda yapon olimi Akabori

tomonidan gidrazinoliz usuli taklif etilgan. Bu usul bo‘yicha oqsilga

gidrazin ta’sir etib, hosil bo‘lgan birikmani dinitrobenzol bilan

reaksiyaga kiritiladi.

Hosil bo‘lgan aminokislota gidrozidi ikki molekula DNFB bilan va

C-oxiri aminokislota esa bir molekula DNFB bilan birikadi.

DNF aminokislota gidrazidi DNF aminokislotadan sirka - etil-efir

yordamida ekstraksiya qilib ajratib bo‘linadi. DNF-aminokislota

xromatografik usul bilan aniqlanadi.

Oqsillardagi C-oxirgi aminokislotani karboksipeptidaza fermenti

yordamida aniqlanadi. N- va C-oxirgi aminokislotalar aniqlangandan

keyin ularning miqdoriga qarab oqsil molekulasi polipeptid zanjiridagi

aminokislotalar soni aniqlanadi. Oqsil molekulasidagi polipeptid zanjiri

yoyilgan hamda o‘ralgan holda bo‘ladi.

O‘ralgan polipeptid zanjirini ayrim qismlari o‘zaro disulfid (S-S)

bog‘i yordamida bog‘lanadi (4-rasm). Masalan: ribonukleaza bitta

polipeptid zanjirdan tashkil topgan oqsil bo‘lib, 4 joyidan disulfid

bog‘lar orqali bog‘lanadi. Disulfid bog‘lar oksidlanish va qaytarish

reaksiyasi yordamida isbotlanadi.

---

23