Biokimyo pmd

Membrana oqsillari

Membrana oqsillarining asosiy qismi fermentlardir. Shuning uchun

membranalarning fermentativ faoliyati qanchalik xilma-xil bo‘lsa,

shunga ko‘ra undagi oqsillar miqdori ham shuncha ko‘p bo‘ladi. Miyelin

tarkibida 20% oqsil bo‘ladi. Fermentativ faoliyati juda yuqori bo‘lgan

mitoxondriyaning ichki membranasi tarkibida 75% ga qadar oqsil

bo‘ladi. Fermentativ faoliyati bo‘lmagan bironta xil membrana

bo‘lmaydi. Membrana fermentlari esa lipidlar mavjudligidagina faoldir.

Har qanday sitoplazmatik membranada adenozintrifosfatni (ATF)

parchalovchi adenozintrifosfataza fermenti (ATF-aza) mavjuddir. U

hujayra ichida natriy (Na) konsentratsiyasi ko‘payganda faollashadi yoki

kaliy (K) konsentratsiyasining hujayra tashqarisida ortganida faollashadi

46-rasm.  Membrana tarkibi.

---

173

(K, Na bilan bog‘liq bo‘lgan ATF-aza). Bu ferment kaliy, natriy ionlarini

membrana orqali tashilishini ta’minlaydi. Yana biri Ca-ATF-aza muskul

endoplazmatik to‘r membranalaridan kalsiy ionlarini tashilib o‘tilishini

ta’minlaydi.Joylashishi bo‘yicha membrana oqsillari ikki guruhga

bo‘linadi:

1 - periferik oqsillar, ular membrana sirtiga elektrostatik kuch

asosida yopishgan;

2 – integral oqsillar, ular go‘yo lipid dengizida aysberg kabi suzib

yuruvchi oqsillar bo‘lib, ularning ba’zilari membrananing har ikki

tomonidan bo‘rtib chiqadi.

Misol tariqasida eritrotsit membranasi tarkibiga kiruvchi 2 ta oqsilni,

ya’ni periferik oqsil – spektrin va integral oqsil glikoforinni ko‘rib

chiqamiz. Spektrin – eritrotsit membranasi oqsillarining 20% ini tashkil

etadi. U eritrotsit membranasining ichki tomoniga ion kuchlari

yordamida yopishgan. Uning globulyar molekulasi og‘irligi 200 000

dalton bo‘lgan ikkita polipeptid zanjiridan tarkib topgan. Spektrin

eritrotsit sharsimon shaklini saqlashda va membrananing pishiqligini

ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.

Glikoforin – tarkibida 50% dan ortiq uglevod tutuvchi glikoproteid

membrana oqsillarining 10% ini tashkil etadi. Molekula og‘irligi 50

000 dalton, 299 ta aminokislota qoldig‘idan tarkib topgan. Bitta

polipeptid zanjiridan iborat. Unga 4–12 ta monosaxariddan tuzilgan 20

dan 30 tagacha oligosaxarid zanjiri yopishgan. Oligosaxarid oxirgi

uchidagi galaktoza qoldig‘iga sial kislota birikkan. Glikoforin

molekulasi uch qismdan iborat: ulardan biri hujayraning sirtqi tomonida

joylashgan bo‘lib, uning uchidagi NH

2

 guruhiga oligasaxarid zanjiri

birikkan, molekulaning karboksil uchi sitoplazma tomonga chiqqan:

ular orasida gidrofob qismi lipid qo‘shqavati orasida joylashgan 

α−

spiral shakliga ega. Eritrotsit membranasi tarkibidagi glikoforin xilma-

xil vazifani o‘taydi. Undagi oligosaxarid zanjiri manfiy zaryadga ega

bo‘lgani uchun eritrotsitlarni bir-biriga yopishib qolmasligini

ta’minlaydi. Eritrotsitlar hayoti davomida glikoforin tarkibidagi sial

kislotalar kamayib, oxirgi uchida galaktoza qoldig‘ini tutuvchi

oligosaxaridlar ko‘paya boradi. Bu «qarigan» eritrotsitlar jigar va taloq

hujayralarida ushlab qolinadi va parchalanadi. Hujayra membranasi

tarkibiga kiruvchi glikoforin kabi oqsillarning asosiy vazifalaridan biri

ularning hujayra sirtidan uning sitoplazmasiga turli axborotlarni o‘tkazib

berishdir.

---

174