Biokimyo pmd

Genetik kod va uning tarkibi

Bir gen – bir oqsil (bir sistron – bir polipeptid zanjir) konsepsiyasi

ma’lum fermentning sintezlanishini nazorat qiluvchi genning

yo‘qligidan kelib chiquvchi nasliy metabolik yetishmovchiliklarni

o‘rganish natijasida kelib chiqadi. Bunday nasliy kasalliklarga:

fenilketonuriya, tirozinoz, albinizm va boshqalar kiradi. Bularda genning

o‘zgarishi metabolik yetishmovchilikka olib keladi. Bir genning

mutatsiyasi bir spetsifik ferment aktivligining yo‘qolishiga olib keladi.

Bu ma’lumotlar »bir gen – bir ferment» konsepsiyasini taklif etishga

asos bo‘ldi. Bunday tekshirishlar mutant viruslar, bakteriyalar, yuqori

o‘simlik va hayvonlarda ham o‘tkazilgan. Hozirgi vaqtda bu konsepsiya

»bir gen – bir polipeptid zanjir» deb o‘zgartirilgan, chunki ko‘p zanjirli

oqsillar har xil xromosomalarda joylashgan bir necha genlar nazoratida

sintezlanadilar.

DNK va polipeptid zanjir kollineardir, ya’ni aminokislota kodlarining

DNKda joylashish tartibi aminokislotaning oqsil polipeptid zanjirida

---

95

joylashish tartibi bilan bir xil bo‘ladi. Bu mRNK uchun ham taalluqlidir.

Genetik xaritaning va aminokislota ketma-ketligining qat’iy kollinearligi

triptofan sintetazaning strukturasini o‘rganishda aniqlangan.

Genetik axborotni o‘tkazish 3 bosqichda boradi:

1. Replikatsiya – DNKdan yangi o‘xshash DNK nusxasini hosil

qilish.

2. Transkripsiya – DNKdan genetik axborotni mRNKga ko‘chirilishi.

3. Translyatsiya – mRNKdan axborotni oqsil strukturasiga o‘tkazish

(28-rasm).

Genetik (biologik) kod. Nuklein kislotalar 4 xil turdagi

nukleotidlarning ketma-ket joylashishidan, oqsillar esa 20 xil

aminokislotaning ketma-ket joylashishidan tuzilgan. Polipeptid

zanjirdagi har bir aminokislota DNK yoki RNKdagi bir yoki bir necha

nukleotid yordamida polipeptid zanjirga biriktiriladi. Agar har bir

nukleotid bitta qandaydir aminokislotani biriktirgan bo‘lsa, sistema

faqatgina 4 xil aminokislotani biriktira oladi. Agarda bir aminokislotani

polipeptid zanjiriga kodlashtirishda 2 xil nukleotid kombinatsiyasi

ishtirok etsa, sistema 16 aminokislotani biriktirishi mumkin. Bu

sistemadagi 16 ta nukleotidlar dupleti 20 ta aminokislota uchun yetarli

emas (4

2 

=16). Shu sababli har bir aminokislotani biriktiruvchi nukleotid