Биокимё кафедраси

2.5 
Ген мухандислиги ва ДНК клонлашда қўлланиладиган 
баъзи бир рестриктазалар тавсифи 
Вектор система яратиш шартлари 
18 
 
29 
2.6 
2.7 
2.8 
Рекомбинант ДНК олиш усуллари 
Трансформация ва танланиш жараѐни 
Генлар банкини яратиш ва алоҳида генларни ажратиш 
технологияси 
31 
32 
38 
 
 
 
ХУЛОСА 
АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ 
42 
 
44 
 

 

---

3 
 
КИРИШ 
Мавзунинг долзарблиги. 
Хозирги кунда ген мухандистлигида ДНК 
клонларини яратиш, рекомбинант ДНК олиш энг илғор, истиқболли соҳа 
сифатида диққатга сазовордир.
Аниқланишича ХХI аср бошида дунѐ ахолисининг сони 5 млрд бўлган 
бўлса, ХХI асрнинг охирига бориб бу кўрсатлич ошиб 10 миллардга етиши 
кутилмоқда. Ривожланиб боргани сари инсон эхтиѐжлари ошиб бормокда. Бу 
эҳтиѐжларни қондириш учун классик технологияларнинг қуввати 
етишмайди. Чунки ахолини озиқ-овқат ва кийим-кечак, энегия билан 
таъминлаш, кўпгина касалликларни аниқлаш, даволаш муаммолари 
долзарблашиб 
бормоқда. 
Эҳтиѐжларнинг 
кўпчилигини 
янги 
биотехнологияларни қўлланиш натижасида қондириш мумкин. Масалан, 
қанд касаллигини даволаш учун ген инженерияси, генларни клонлаш усули 
билан одам инсулинини ишлаб чикариш, тупрокда ва сувда захарли пестицид 
колдикдарини парчалайдиган микроорганизмлар яратиш, атмосфера азотини 
ўзлаштирувчи генларни кўчириб ўтказиб тупроқни азотли ўғитлар билан 
бойитиш, зарарли ҳашаротларга ва патоген (касаллик чақирувчи) 
микроорганизмларга чидамли, экологияни асровчи трансген ўсимлик 
навларини яратиш, серсут, гўштдор қорамол зотларини кўпайтириш ўзининг
дастлабки самараларини бермокда. Ўзбекистон Республикаси Фанлар 
академиясининг институтларида ген ва ҳужайра инженериясига асосланган 
муаммолар тадқиқ килинмокда[]. 
Бугунги кунда ДНК клонларини яратилишида бир қанча ижобий 
натижаларга эришиш билан бир қаторда салбий оқибатларга олиб келувчи 
натижалар хам кузатилмоқда. ДНК клонларини яратилишининг барча 
организмларга мос мукаммал услублари хали такомиллашмади. Хозирда 
фақатгина, асосан микроорганизмлар ва ўсимликлар устида иш олиб 
борилмоқда. Қисман чорвачилик ва паррандачилик мақсадида хайвонлар 
устида хам кўплаб тажрибалар амалга оширилмоқда. Бироқ бу борада 

---

4 
инсонлар устида олиб бориладиган тадқиқотлар маьлум даражада чекланган 
бўлиб, фақат малум бир органларни ўзини ДНК си асосида “Органлар 
фабрикаси”ни яратиб, имплантация қилиш устидаги буюк тадқиқотлар давом 
етмоқда. Ҳозирги вақтда кун тартибида ОИТС (СПИД), гепатит С ва 
парранда гриппининг қўзғатувчиси Н5N1 вирусига қарши вакцина яратиш 
масаласи кўндаланг турибди