«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
62 
Turon soxta qalqondori Markaziy Osiyo, Kavkaz orti va Eronda tarqalgan, 
O‘zbekistonda u Farg’ona vodiysi, Toshkent, Sirdaryo, Jizzax, Qashqadaryo va 
Surxondaryoning hamma hududlarida aniqlangan [4]. 
Statsionar munosabatda Turon soxta qalqondori (
Rhodocooccus turanicus Arch
.) 
tog’ mintaqasiga xos turga kirib, u daraxt shoxlari va novdalarida ko‘p miqdorda 
uchraydi va ozuqa o‘simliklarini yalpi ravishda qoplaydi. Soxta qalqondorning zarari 
shundan iboratki, u hujayra sharbatini so‘rib oladi, so‘ngra hujayrani o‘lik plazma va 
so‘lak sekreti bilan to‘ldiradi. Bu esa osimlik o‘sishni susaytirib, hosilni kamaytiradi 
va uning sifatini buzadi. 
Zararkunandalar o‘simlikni so‘rib zaiflantirishidan tashqari, bargning 
assimilyatsiya sathini kamaytiradi va fotosintez jarayonini sustlashtiradi. Natijada 
hosildorlik va uning sifatiga katta zarar yetadi [3,4]. 
Mazkur turning biologiyasi, tarqalishi, ozuqa o‘simliklari, zarari va unga qarshi 
kurash usullarini ishlab chiqish bo‘yicha qator tadqiqotlar N.Nosonov (1908), 
I.Sevastyanov (1914), P.P.Arxangelskiy (1920), A.D.Arxangel'skaya (1930), N.S. 
Borxsenius (1957) O‘rta Osiyo va O‘zbekistonning turli xududlarida olib borilgaan. 
Biroq Farg‘ona vodiysi sharoitida mazkur zararkunandaning biologik xususiyatlari
yetarli darajada o‘rganilmagan [2]. 
Aynan shu maqsadda 2018-2019 yillarda Namangan viloyati Chortoq 
tumanidagi Buvaboy- Fayzi fermer xo‘jaligiga qarashli mevali bog‘lar hamda 
Namangan viloyati, “Agrokimyo” markazi tajriba uchastkasida 
Rhodocooccus 
turanicus Arch
. ning tarqalishi, zarari, rivojlanish fazalarini tadqiq qilish bo’yicha
tadqiqot olib borildi. 
Kuzatuv olib borilgan xo‘jalikda mevali daraxtlarning umumiy zararlanishi 
11,08% ni tashkil qildi. Bunda daraxtlarning zararlanishiga ball hisobida baho berib, 
quyidagi ma’lumotga ega bo‘ldik. Bir balli zararlanish 0,57%, ikki balli 1,08% ni, 
uch balli 1,92%, 4 ballisi 0,38% ni tashkil etgan. Mevali daraxtlar ham har xil 
darajada soxta qalqondor bilan zararlandi, gilos kuchliroq zararlandi 5,71%, olcha 
5,67%, o‘rik 4,93%. Makur natijalar soxta qalqondorga qarshi kurash olib borish 
zarurligini ko‘rsatadi. 
Turon soxta qalqondori lichinkaning ikkinchi yoshida ozuqa o’simliklarning 
pastki qismidagi po’stloqning yoriqlarida va chuqurchalarida qishlaydi. Bahorda mart 
oyining ikkinchi yarmida (17.03) havoning o’rtacha o’n kunlik harorati 10,5 - 11,9°C 
da qishlagan lichinkalar daraxt shox-shabbalarga o’tadi va ingichka novdalariga 
oziqlanish uchun o’rnashadi. Aprelning oxirida (22.04) havoning o’rtacha o’n kunlik 
harorati 15,8°C va nisbiy namligi 69% va may oyining boshida (4.05) havoning 
o’rtacha o’n kunlik harorati 17,2°C va nisbiy namligi 53% bo’lganda birinchi yosh 
urg’ochi lichinkalar aniqlandi. 

---