«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика илмий-амалий анжумани

«Биохилма-хилликни сақлаш ва ривожлантириш» Республика онлайн илмий-амалий анжумани
Гулистон 2020 й. 17-18 апрель
358 
озроқ даражада чидамли шаклларни ва ўсимликларнигина фарқ қилишимиз 
мумкин. Масалан, ғўза, беда, лавлаги, помидор ва тарвузларнинг шўрга 
чидамлилиги юқори бўлиб, улар тўқималарида эрувчан тузларнинг бир қадар 
тўпланишига чидайдилар. Юмшоқ буғдойлар қаттиқларига кўра шўрга 
чидамлироқ бўлади. Зиғир, сули, гречиха, маккажўхори шўрга жуда оз чидамли 
бўлади. Бир хил экин ичида шўрга кўпроқ ва озроқ чидамли навлари бўлиши 
мумкин [3]. 
Тупроқ шўрланиши уруғларнинг униб чиқишига ва ёш ўсимликда илдиз 
тизимининг ўсишига тўсқинлик қилади. Ҳужайраларда тузларнинг тўпланиши 
протоплазмани заҳарлаб, синтетик жараёнларни, шу жумладан фотосинтез 
жадаллигини ва оқсилларнинг синтезини секинлаштиради. Ҳужайраларда 
асосан эрувчи углеводлар, аминокислоталар ва шунга ўхшаш бирикмалар 
тўпланади. Уларнинг тўпланиши натижасида ҳужайралар ичида осмотик босим 
кучаяди, натижада ўсимликларнинг ўсиши секинлашади. 
Тупроқ таркибидаги тузнинг миқдори 0,5 % дан ошганда ўсимликларни 
экиш унчалик мақсадга мувофиқ эмас. Агар тупроқ таркибида тузлар миқдори 
0,2-0,5% атрофида бўлса, маданий ўсимликларни экиш тавсия қилинади, лекин 
ҳосилдорлик нисбатан паст бўлади. Бундай тупроқлар ўртача шўрланган 
бўлади. Тузлар миқдори 0,1-0,2 % бўлса, ўсимликларни экиб, улардан юқори 
ҳосил олиш мумкин ва бундай тупроқлар шўрланган ҳисобланмайди. 
Ўсимликларнинг шўрга чидамлилиги уларнинг биологик хусусиятларига 
боғлиқ ҳолда ўзгариб туради. Баъзи бир ўсимликларда уларнинг шўрга 
чидамлилиги юқори, лекин маҳсулдорлиги паст бўлади, бошқаларида нисбатан 
юқори бўлади. Қишлоқ хўжалиги учун ўсимликларнинг шўрга нисбатан 
чидамлилиги ва айни пайтда маҳсулдорлиги ҳам юқори бўлган навлар 
қимматбаҳо ҳисобланади. 
Шўрланиш қишлоқ хўжалик экинлари ҳосилдорлигини чеклайдиган энг 
жиддий омиллардан бири бўлиб, бу ўсимликларнинг унувчанлиги, 
маҳсулдорлиги ва ҳосилдорлигига салбий таъсир кўрсатмоқда. Бундан 
ташқари, тупроқ эритмасида туз мавжуд бўлганда, улар озиқ-моддаларнинг 
мувозанатини ўзгартиради ва асосий озиқ-моддаларнинг илдизлар орқали 
ютилишини чеклайди. Туз, тупроқ, сув ва иқлим шароитлари каби экологик 
омилларнинг ўзаро таъсири ўсимликларнинг шўрга бардошли бўлишига таъсир 
этади. Тузларга нисбатан бардошлиликни аниқ баҳолаш учун ушбу ўзаро 
таъсирларни аниқ тушуниш керак [4]. 
Тупроқда юқори концентрацияда тўпланган тузлар ёш ўсимталарнинг 
ўсиш жараёнларини секинлаштиради, кўпчилик фаол физиологик реакциялар 

---