"Biofizikadan amaliy mashg’ulotlar" o’quv qo’llanmasi umumiy biofizika kursining fizikа-kimyo va elektrobiologiya bo’limlariga taаlluqli amaliy mashg’ulotlarning nazariy va amaliy masalalarni o’z ichiga oladi

H
In
nF
RT
red
ox
In
Fn
RT
E
E
0
(4) 
Ko`rinib turibdiki, [ox]/[red] = I va H
+
- I, ya`ni pH = 0 sharoitida, E= E
0
bo`ladi. Odatdagi 
biokimyoviy reaksiyalar E
0
` kattaligi bilan xarakterlanib, ularning pH ga 
bog`liqligi 
quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: 
 


H
In
nF
RT
E
E
0
'
0
(5) 
Bunday holatni xarakterlovchi redoks sistemaning tenglamasi quyidagicha yoziladi: 
 
 
red
ox
In
nF
RT
E
E
'
0

(6) 
Biokimyoviy reaksiyalarni o`zaro taqqoslash uchun ular, avvalo pH=7 va t= 30°C 
sharoitiga keltiriladi. 
Vodorod ko`rsatkichi, ya`ni pH=0 sharoitda, berilgan elektrodning potensiali vodorod 
elektrodiga nisbatan o`lchab olinadigan potensialidan-420 mV katta bo`lib chiqadi. Bunday 
sharoitda vodorod eng kuchli qaytaruvchi sifatida namoyon bo`ladi. Kislorod elektrodi (kislorod) 
potensiali esa mazkur kattalikka nisbatan +810 mV ni tashkil etadi, u bunday sharoitda eng 
kuchli oksidlovchi sifatida namoyon bo`ladi. Hayotiy jarayonlarga taalluqli bo`lgan barcha 
oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining E kattaliklari ana shu miqdorlararo oralig`idan joy oladi. 
Agarda oksidlanish-qaytarilish sistemasi o`z ichiga ikki sistemani olgan bo`lsa, ularning 
potensiali quyidagicha ifodalandi:
 
 
,
1
1
1
1
red
ox
In
nF
RT
E
E
o

 
 
2
2
02
2
red
ox
In
nF
RT
E
E

(7)
Mazkur sistemalararo muvozanat vujudga kelganda, ya`ni E
1
=E
2
sharoitda o`lchanayotgan 
potensiallar farqining kattaligi teng bo`ladi: 
 
 
 
 
2
2
02
1
1
01
2
1
red
ox
In
Fn
RT
E
red
ox
In
nF
RT
E
E
E





(8) 
Potensiallar farqi E
02
- E
01
, ya`ni E ga teng bo`ladi: 
 
 
 
 
   
   
2
1
2
1
1
1
2
2
01
02
red
ox
red
ox
In
Fn
RT
red
ox
In
red
ox
In
nF
RT
E
E
E











(9) 
Tenglamadagi oksidlangan va qaytarilgan formalar aktivliklarining nisbati o`z mohiyatiga ko`ra, 
muvozanat konstantasidan boshqa narsa emas: 

---

43 
   
   
2
1
2
1
red
ox
red
ox
k
p

(10) 
5-tenglamaga k
p
-qiymati qo`yilsa, oksidlanish-qaytarilish potensiallar farqi teng bo`ladi: 
In
nF
RT
E

p
k
. (11) 
Ikkinchi tomondan, muvozanat konstantasi standart erkin energiyaning o`zgarishi ∆G
0
bilan 
quyidagicha bog`langan: 
G
0
=RT 
l
n K
p
Mazkur tenglamadan esa quyidagi munosabatni keltirib chiqarish qiyin emas: 
G
0
=nF
∆
E 
Standart redoks potensiallar kattaligini o`lchashda potensiometrik titrlash metodidan 
foydalanadilar. Titrlash paytida, titrlovchi eritma konsentratsiyasining keskin o`zgarishi 
indikator elektrod potensialining o`zgarishida o`z aksini topadi. Shu asosda, redoks potensial 
kattaligining qo`shilayotgan eritma (modda) miqdoriga bo`lgan bog`liqligi grafik shaklida 
tasvirlanadi. Hosil qilinadigan egri chiziqdagi egilish nuqtalari standart redoks potensiallar E va 
E kattaliklarini beradi. 
Sistemaning redoks potensiali indikator va solishtirish (kalomela yoki xlorlangan 
kumush) elektrodlaridan tashkil topgan zanjirning elektr yurituvchi kuchini o`lchash yo`li bilan 
aniqlanadi.
Indikator elektrod sifatida ishlatiladigan oltin yoki platina elektrodi oksidlanish ustunlik 
qiladigan sistemaga tushirilganda elektron akseptoriga aylanadi va uning potensiali oshadi. 
Aksincha, elektron qabul qilish bilan boradigan, qaytarilish jarayoni ustunlik oladigan sistemaga 
tushirilganda esa, mazkur elektrod elektron donariga aylanadi va uning potensiali kamayadi.