Biofizika

A’o’toz mexanizmi haqida zamonaviy tasavvurlar.

Amerikalik olimlar musulmonlar ro’zasining foydali ekanligini tasdiqlashdi

Ular inson va boshqa sut emizuvchilar umrining davomiyligi va ochlik o’rtasidagi bog’liqlikni tushuntirib beruvchi hujayra mexanizmini ochishga muvaffaq bo’lish-di. Islom dini ramazon oyida kunduz kuni yemoq va ichmoqdan tiyilishni amr qiladi. Olim David Sinclair va uning hamkasblari aniqlashicha, ochlik vaqtida hujayra hayotini uzaytiruvchi SIRT3 va SIRT4 genlari aktivlashadi. Balkim, bu mahlumotni qarishga bog’liq bo’lgan kasalliklar davosida dori yaratish uchun foyda-lansa bo’lar. Hujayralarda energetik almashinuv uchun mitoxondriyalar javob beradi. Bungacha olimlar mitoxondriyalar ishi organizm hayoti davomiyligiga bog’liq ekanligini taxmin qilishar edi. Mitoxondriyalar kamayganda hujayra zaiflashib qoladi, unda a’o’toz boshlanadi, yahni o’zini o’zi ‘archalash ‘rogrammasi ishga tushadi. A’o’toz boshlanishiga mitoxondriyalarda, hujayra yadrosida va tsito’lazmada NAD+ soni kamayishi signal bo’lib xizmat qiladi.

48 soat davomida och qoldirilgan laborator xayvonlar ustida o’tqazilgan eks’eriment davomida shu narsa aniqlandiki, kemiruvchilar organizmida bu vaqt davomida tsito’lazmada NAD+ sintezini ishga tushuruvchi Nam’t oqsili aktivlashadi, bu esa o’z navbatida SIRT3 va SIRT4 genlari bilan kodlanadigan fermentlar sintezini oshishiga olib keladi. Bu fermentlar mitoxondriyalar ishiga va hujayra energetik almashinuviga ijobiy tahsir qiladi, yahni hujayraning qarishini sekinlashtiradi va a’o’tozning oldini oladi. “Agar SIRT3 va SIRT4 ni stimullab turadigan mitoxondriyalarda yuqori kontsentratsiyada NAD+ ni ushlab turish imkoniyati bo’lganda edi, u xolda hujayra mahlum bir muddat boshqa hech narsaga muhtoj bo’lmas edi” – deb tushuntirishadi izlanish muallif-lari. Bu holatni ular mitoxondrial oazis gi’otezasi deb atashdi. Aytaylik, mitoxondriyalardagi NAD+ kontsentratsiyasiga, shuningdek SIRT3 va SIRT4 ga xam tahsir qilishi mumkin bo’lgan shunday bir molekula bor. SHunday molekulani yaratib umrning davomiyligini sezilarli uzaytirish mumkin. Ochlik organizmning yosharishiga va umrning uzayishiga sabab bo’lishi mumkin degan taxminlar bor. Doktor Kristian Lg’yuvenburg boshchiligidagi Florida universiteti olimlari tahkidlashicha, oziq moddalarining organizmga yetarlicha tushib turmasligi va davomiy xolda hujayralarga cheklangan miqdorda tahminlanishi o’z navbatida ularning xayotini uzaytiradi. Bu holat hujayrachi autofagiyasi faollashishi, yahni jarohatlangan mitoxondriyalar va boshqa hujayra strukturalarining ‘archalanishi va qayta ishlanishi orqali yuz beradi. Keyinchalik ular hayot faoliyatini tahminlash uchun yangi hosil qiluvchi hujayra materiali sifatida ishlatilishi mumkin. Yosh hujayralar esa o’z navbatida eski hujayralardan qolgan jarohat-langan strukturalarni tez qayta ishlash va ularni yangi organellalar qurish yoki energetik zahirani to’ldirish uchun ishlatish qobiliyatiga ega.

Afsuski, hujayralar qarigan sari bu xususiyatini yo’qotadi, va bu jarohatlangan organellalar yig’ilishiga va butun organizmning qarishiga olib keladi. Hayvonlarda o’tkazilgan eks’erimentlar shuni ko’rsatdiki, ochlik qari hayvonlar yurak hujayralarining o’z o’zini tozalash qobiliyatini 120% ga oshirdi va yosh hayvonlar hujayralariga deyarli tahsir qilmadi.

SHuningdek aniqlandiki, sekin bo’linuvchi yoki bo’linmaydigan qari hujayra-larning deformatsiyalangan membranalari endogen oziqlanishda yosh hayvonlar hujayralarining shakliga o’xshash shaklga kiradi. Yahni quruq ochlik vaqtida hujayra himoyasining tiklanish jarayonlari kechadi. Tez bo’linuvchi hujayralar-ning bo’linish jarayoni bu ‘aytda sekinlashadi. Ayni vaqtda fermentativ tizimning qayta qurilishi efferent hujayralarning (nerv oxirlari) retse’tor a’’arati kuchayishini tahminlaydi, va bu ana shu retse’torlar (xemoretse’torlar) fermentlari holatining sifati yaxshilanishi xisobiga bo’ladi. Bu fermentlar hujayra membranalarida joylashgan va himoya funktsiyasini hujayrachi tsAMF nukleotidini aktivlashtirishi orqali kuchaytirish qobiliyatiga ega. SHunday qilib quruq ochlikda hujayralar himoya funktsiyasining kom’leks tiklanishi va tsAMF tizimi kuchayishi tahminlanadi. Ochlikda hujayralar genetik a’’arati yangilanishi hisobiga yangi o’zak hujayralar ‘aydo bo’ladi, bahzi ahzolarda esa qo’shimchalari ‘aydo bo’ladi. Qari, jarohatlangan hujayralar yo’qotilishi va yangi o’zak hujayralarning ‘aydo bo’lishi oqibatida organizm ahzolari va to’qimalari ancha yosharadi. SHuni eslatib qo’ymoqchimanki, Islom dini Ramazon oyi mobaynida kunduzi yemoq va ichmoqdan tiyilishga amr qiladi, yahni qisqa muddatli quruq ochlik bo’ladi.