Biofizika kitob yangisi 2013. doc

 
 
 
§ 7.10. Moddalarning magnit xossalari 
Tabiatdagi barcha moddalar o’zlarining magnit xususiyatlariga ko’ra uch 
guruhga bo’linadi: diamagnit, paramagnit va ferromagnit moddalarga. Jismlar 
atom va mole-kulalardan tashkil topganligi uchun ularning magnit xususiyatini 
ham shu zarrachalarning magnit xususiyatlari belgilaydi. Klassik nuqtai nazardan 
qarasak elektron orbitasida 
ϑ
tezlik bilan aylanadi. Bu aylanma tokka o’xshash. 
Shuning uchun u orbital magnit momenti bilan xarakterlanadi: P
m
=ISn.
Elektronning o’z orbitasidagi aylanish chastotasi 
ν
desak, u holda tok
ν
⋅
=
e
I
yoki
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

150
7.18-
rasm. 
Magnit momentining yo’nalishini aniqlovchi chizma. 
r
ev
I
π
2
=
(7.35) 
U holda orbital magnit momenti yoki elektronning orbita bo’ylab xarakat 
sharti quyidagicha ifodalanadi:
2
evr
P
op
б
=
(7.36) 
Elektronning mexanik impuls momenti 
r
m
L
e
e
⋅
⋅
=
ϑ
ga teng, bunda 
e
m
- 
elektron massasi, 
R
πν
ϑ
2
=
bu yerda 
e
L
- elektronning mexanik orbital momenti 
deyiladi. 
Elektron magnit momentining uning mexanik momentiga bo’lgan nisbatiga
m
e
M
P
m
2
−
=
(7.37) 
magnitomexanik nisbat deyiladi. 
Elektron xususiy magnit momentga ham ega bo’lib unga spin deyiladi. Spin 
magnitomexanik nisbat orbital magnito mexanik nisbatdan ikki marta katta bo’ladi. 
P
m
va L
e
lar yo’nalishi qarama-qarshidir. Shuning uchun
e
e
m
gL
L
m
e
p
=
−
=
2
(7.38) 
Bunda 
m
e
g
2
−
=
ga teng. 
Molekulaning magnit momenti atomlarning magnit momentlari yig’indisiga 
teng. Magnit maydonda magnit momentlar oriyentirlanadi va jism magnitlanadi. 
Magnitlanish darajasi magnitlanish vektori j bilan xarakterlanadi. Ya’ni, hajm 
birligidagi magnit momentlar yig’indisi: 
j = 
V
P
m
∑
(7.39) 
Klassik nazariyaga binoan paramagnit jismlarda noldan farqli magnit 
momentlar mavjud, lekin ular xaotik joylashgan. Shuning uchun magnitlanish 
vektori nolga teng. ( j = o ).
Tashqi maydonga kiritilgan paramagnitdagi magnit momentlar magnit 
maydon bo’ylab joylashadi. Ular uchun nisbiy magnit singdiruvchanlik 
µ
> 1 
bo’ladi. Paramagnit moddalarga kislorod, azot, alyuminiy, molibden, volfram, 
platina, ishqor va ishqoriy yer metallar va boshqalar kiradi.
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

151
7.19-rasm
. Ferromagnitlarda domenlarning joylashuvi. 
Diamagnitlar uchun nisbiy magnit singdiruvchanlik 
µ
< 1. Diamagnit 
moddalarga forfor, oltingugurt, surma, uglerod, vismut, simob, oltin, kumush, mis, 
suv va boshqa birikmalar kiradi. 
Diamagnitlarda tashqi magnit maydoni ta’sirida atom orbitasi bo’ylab 
harakatlanayotgan elektronlar harakatida o’zgarish paydo bo’ladi. Natijada tashqi 
maydon yo’nalishida joylashgan elektronlar magnit maydonlari kamayadi, tashqi 
maydonga qarama-qarshi bo’lgan elektron magnit maydonlari oshadi. Natijada 
diamagnit moddalarda magnit maydoni kamayadi. 
Ferromagnitlarda nisbiy magnit singdiruvchanlik 
µ
>>1. Ferromagnit 
moddalarga temir, nikel, kobalt, gadoliniy, disproziy, marganes va xromning ba’zi 
qotishmalari kiradi. 
Ferromagnit tabiati kvant nazariyasi asosida tushuntiriladi. 
7.20-rasm. 
Ferromagnitlarda gisterezisni ko’rsatuvchi chizma.H-magnit 
kuchlanganligi, J-magnitlanish vektori, J
0
-qoldiq magnitlanish, 
H
c
-koersitiv kuch
To’yinish xolatigacha magnitlangan ferromagnitda maydon kuchlaganligi (N) 
ni kamaytira boshlasak, induksiya V ham kamayadi, biroq boshqa yo’nalish orqali 
kamayadi. N=0 bo’lganda ferromagnit to’la magnitsizlanmaydi, ya’ni qoldiq V
0
magnit induksiya aniqlanadi. U to’la magnitsizlanishi uchun H=-H
k
ga 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

152
tengkuchlanganlikli qarama-qarshi tashqi maydon xosil qilishi zarur. Bu 
kuchlanganlik koersitiv kuch deyiladi. 
Magnit induksiya o’zgarishlarining magnitlovchi maydon kuchlanganligi 
o’zgarishlaridan orqada qolish hodisasi magnit gisterezisi deb va 7.20-rasmdagi 
berk egri chiziq esa gisterezis sirtmog’i deb ataladi. Gisterezis - (grekcha) orqada 
qolish degan ma’noni anglatadi.
Ferromagnitlarning yana bir muhim xususiyati bor; har bir ferromagnit 
uchun Kyuri nuqtasi deb ataluvchi aniq haroratda ular o’zlarining magnit 
xossalarini yo’qotadi. Masalan: temir uchun bu harorat -770 
0
S, nikel uchun - 360 
0
S