|
E
1
L
F
B
L
c
T
4
A
3
2
1
ϑ
F
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
35
1.22-rasm.
Muskulning mexanik modellari
.
1-Xill modeli, 2-Foygt modeli, 3-
Maksvell modeli 4-Foygt-Maksvell modeli
Keyinchalik muskulning qovushoq elastik xossalarini o’rganish natijasida
oldingi elastik elementlarga parallel bo’lgan yana bir elastik element mavjudligi
haqidagi xulosa chiqarildi. Bunday tizimni Foygt modeli va Maksvell modeli bilan
tushuntirishga urinishgan. Foygt modeli elastik element va unga parallel bo’lgan
qovushqoq dempferdan iborat bo’lsa, Maksvell modelida bu elementlar ketma-ket
ulangan. Biroq, keyinchalik Foygt va Maksvell modellarining kombinasiyasidan
foydalana boshlashdi.
Xill modeli bo’yicha tinch holatdagi muskul uchun quyidagi bog’lanishdan
foydalansa bo’ladi:
)
(
0
0
ε
λ
ε
σ
σ
λ
ε
σ
⋅
+
=
+
⋅
E
o
(1.25)
Bunda
0
σ
λ
,
0
E
,
0
ε
λ
lar
ε
ning funksiyalari,
−
ε
nisbiy deformasiya,
−
σ
mexanik
kuchlanish.
c
1
0
≤
σ
λ
,
Па
E
5
0
10
~
,
c
5
1
0
÷
≤
ε
λ
Faol muskul uchun qovushqoq element o’rniga qisqaruvchi element kiritiladi.
(1.22-rasm). Qisqaruvchi element qovushqoqlikka ega va muskul uyg’otilganda
AV nuqtalar orasida
c
l
masofaga bog’liq bo’lgan
c
F
kuchni hosil qiladi. Muskul
faolligi darajasini
)
(
t
γ
parametr bilan aniqlasa bo’ladi, uning fizik ma’nosi
mexanokimyoviy reaksiyada Ca
2+
ionlari konsentrasiyasi bilan bog’liqdir. Unda
ushbu model uchun
;
2
1
σ
σ
σ
+
=
;
)
(
1
1
∆
=
∆
−
=
η
ε
σ
E
ε
σ
2
2
E
=
;
o
o
l
l
l
−
=
ε
;
oc
oc
c
l
l
l
−
=
∆
o
=
σ
bo’lganda
o
=
γ
,
,
o
l
l
=
oc
c
l
l
=
va (1.25) tenglama quyidagi ko’rinishni oladi:
f
E
+
⋅
+
=
+
]
)
(
)[
(
)
(
ε
γ
λ
ε
γ
σ
σ
γ
λ
ε
σ
(1.26)
*
γ
γ
<
da (
−
*
γ
reaksiya kechishi uchun bo’sag’a konsentrasiyasi)
o
σ
σ
λ
λ
=
,
,
o
E
E
=
,
o
ε
ε
λ
λ
=
o
f
=
bo’ladi va (1.26) tenglama (1.25) bilan bir xil bo’ladi.
*
γ
γ
>
va
const
=
γ
bo’lsa, muskulning tetanus holatiga mos keladi
)
,
(
∆
=
∞
γ
C
c
F
F
va
(1.26) tenglama quyidagi ko’rinishni oladi:
+
=
+
∞
∞
∞
~
0
~
0
)
(
)
(
)
(
ε
γ
λ
ε
γ
σ
σ
γ
λ
ε
σ
E
(1.27)
Bunda
,....)
(
/
)
,
(
~
y
E
y
F
c
∞
∞
∆
+
=
ε
ε
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
36
Tajriba natijalariga ko’ra, faollashtirishning optimal chastotasida
,
5
,
0
c
≈
∞
σ
λ
;
1
c
≈
∞
ε
λ
;
10
~
6
Па
E
∞
+
2
Ca
bo’sag’a konsentrasiyasi
л
моль
7
10
−
.
tenglama yordamida muskul qisqarishlarini to’la xarakterlash uchun Xill
tenglamasida tezlikni
∆
ning hosilasi deb olish kerak.
Yuqorida ko’rib o’tilgan modellarning quyidagi kamchiliklari mavjud: a) ular
bir o’lchamli; b) muskul qovushqoq elastik jism sifatida qaralganda qisqarayotgan
muskul bilan bunday jism termodinamikasida farq borligi hisobga olinmagan; s)
tenglamalardagi munosabatlar faqat bitta muskul uchun to’g’ri.
Xill tenglamasidan faydalanib, muskullar qisqarish paytida bajariladigan ishni
oson topish mumkin.
)
/(
)
(
max
a
F
F
F
t
bF
t
FV
A
+
−
⋅
=
⋅
=
(1.28)
Ishning muskul kuchi F ga bog’liqligi murakkab bo’lib,
F
F
max
=
va
F=0
)
(
max
F
F
b
dt
dA
−
=
(1.29)
bo’lganda ish A=0 bo’ladi va
(
)
[
]
a
a
a
F
F
−
+
=
2
1
max
bo’lsa ish maksimal
qiymatga erishadi. Muskul kuchi vaqtga bog’liq bo’lmagan deb olinganda skelet
muskullarining quvvati ularning kuchlanishiga proporsional deb qarash mumkin.
Sut emizuvchilar harakati davomida skelet suyaklariga gravitasiya
kuchlaridan tashqari tezlanish yoki tormozlanish paytida paydo bo’ladigan kuchlar
ham tasir etadi.
XX asrning 70-80 yillarida R.Aleksandr tomonidan o’tkazilgan tadqiqotlarda
oyoqning suyaklariga maksimal kuchlanishi chopayotgan kenguruda, sakrayotgan
itda, tez harakatlanayotgan kiyikda, ho’kizda va filda aniqlangan. Bu hayvonlar
massasi 7 dan 2500 kg gacha bo’lib, 350 marotaba farq qilsa xam, maksimal
kuchlanishlar kam farq qilgan: 50 dan 150
2
/
m
MH
gacha. Bivenerli tadqiqotlarida
massasi 0,1 kg bo’lgan burunduk va olmaxon uchun oyok suyaklarida maksimal
kuchlanish 58 dan 86
2
/
m
М
H
gacha bo’lgani aniqlangan.
Bundan, shunday xulosaga kelamizki, massalari 25000 marta farq qiladigan
hayvonlar uchun suyaklarga to’g’ri keladigan mexanik kuchlanish sezilarli
darajada farq qilmaydi va suyaklar mustahkamlik chegarasi bilan taqqoslanarli
qiymatlarga egadir. Hayvonlar massasiga bog’liq bo’lmagan holda maksimal
kuchlanishda naysimon suyaklarning nisbiy deformasiyasi 0,2-0,3% dan oshmaydi.
(1.2-jadval).
Naysimon suyaklar siqilishda nisbiy deformasiyaning maksimal qiymatlari
1.2-jadval
Hayvonlar
Suyaklar
Harakat turi
Nisbiy
deformasiya
Mustahkaml
ik zahirasi
Ot
It
G’oz
Xo’roz
Katta boldir
Yelka
Tirsak
Katta boldir
Sakrab chopish
Sakrab chopish
Uchish
Qanotini qoqish
0,32
0,21
0,28
0,21
2,1
3,2
2,4
3,2
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
37
Qo’y
Indyuk
Bilak
Katta boldir
Sakrab chopish
Yugurish
0,23
0,235
3,0
2,9
Hayvonlar hamda odam tayanch-harakat tizimining faoliyatini chuqurroq
o’rganish
suyaklarning,
muskullar,
bug’in,
paylarning
xavfsiz
ishlash
mexanizmlarini, biomexanik tizimlar mustahkamlik chegarasini aniqlash, qishloq
xo’jaligi va veterinariya tibbiyotini asosiy masalalarini yechish imkonini beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
